21 sierpnia 1936 roku dekretem Prezydenta RP teren półwyspu helskiego został uznany za rejon umocniony. Była to dość późna decyzja, zważywszy na to, że działania zmierzające do stworzenia bazy wojskowej na Helu prowadzono praktycznie od momentu odzyskania Niepodległości od początku lat 20-tych.
Z Pucka do Helu poprowadzono linię kolejową oraz następnie utwardzoną drogę. W 1928 r. rozpoczęto budowę portu wojennego. Na terenie Rejonu Umocnionego zaczęto budować rozwiniętą sieć kolei normalnotorowych i wąskotorowych dla potrzeb transportów wojskowych.
W powszechnym przekonaniu panuje informacja, że wąskotorową kolej wojskową rozpoczęto budować od 1934 r. Natomiast Artur Labudda, Kustosz Muzeum Kolei Helskich przy Muzeum Obrony Wybrzeża w Helu uważa, że jest to błędna informacja, a kolej musiała być budowana równocześnie z budową Portu Wojennego.
Kolej liczyła 26 km i miała rozstaw torów 600 mm przeznaczonych na trakcję spalinową. Później w trakcie II wojny światowej Niemcy dobudowali kolejne 6 kilometrów toru. Łączyła ona port wojenny Hel, gdzie znajdował się punkt przeładunkowy, z bateriami arteryjnymi nr 31 im. Heliodora Laskowskiego, nr 32 tzw. „duńską” oraz nr 33 tzw. „grecką”, a także z obiektami wojskowymi znajdującymi się na helskim Borze.
Przed II Wojną Światową wojsko używało 160 wagonów różnego pochodzenia oraz przeznaczenia i 7 lokomotyw, w tym 2 polskich konstrukcji prof. prof. Ludwika Ebermanna.
Wykonanie dokumentacji taboru zlecono Warsztatom Portowym Marynarki Wojennej, a produkcją lokomotyw zajęły się Zakłady Ostrowieckie w Ostrowcu Świętokrzyskim, które dostarczyły pojazdy w 1938. Tabor przechowywano w garażach taboru znajdujących się na zachód od stacji normalnotorowej Hel.
We wrześniu 1939 roku kolej wąskotorowa doskonale sprawdziła się w warunkach bojowych. Wykorzystano ją do transportu rannych, żywności i amunicji. W latach 1939-1940 po budowie obiektów baterii Schleswig-Holstein doprowadzono do nich nowe fragmenty kolei. Jak już wcześniej wspomniano Niemcy dobudowali 6 kilometrów torów, natomiast nie wiadomo jakie inne działania były dokonywane przez okupanta.
W okresie PRL kolej wąskotorową wykorzystywano praktycznie od samego początku. Wagonami transportowano miny i amunicję z trzech magazynów utworzonych na terenie półwyspu do Portu Wojennego. Na początku lat 60-tych rozpoczęto skracanie linii. W wyniku tych działań w 1967 r. zlikwidowano tor umożliwiający dojazd lokomotyw na cypel helski. Zlikwidowano również część obiektów.
Z końcem lat 90-tych rozpoczęto wykorzystanie kolei wąskotorowej w celach turystycznych, choć mocno ograniczonych jedynie do żołnierzy marynarki Wojennej oraz ich rodzin. Do pierwszego turystycznego przejazdu doszło 11 września 1999 roku z inicjatywy Pomorskiego Towarzystwa Miłośników Kolei Żelaznych w Gdyni. W wycieczce wzięło udział 30 osób, które w wybranych miejscach mogły wykonać fotografie.
Część odcinka kolei wąskotorowej jest nadal zarządzana przez Marynarkę Wojenną. W 2016 roku doszło do zamówienia nowych lokomotyw i wagonów.
W skład Wojskowej Kolei Wąskotorowej wchodzą obecnie dwie kolejki. Pierwsza z nich kursuje pomiędzy stanowiskiem nr 2 baterii artylerii nadbrzeżnej Schleswig-Holstein tzw. Bruno a stanowiskiem nr 3 zwanym Cezar. Trasa w jedną stronę wynosi około 0,5 km.
Druga kolejka, o trasie około 1 km, kursuje pomiędzy stanowiskiem nr 3 a Muzeum Kolei Helskich.
Kolejka oferuje dodatkowe atrakcje, jak przejście korytarzami stanowiska baterii nr 3 (w celu przesiadki), wjazd na tereny do niedawna ściśle strzeżone czy zwiedzanie Muzeum Kolei Helskich. Wojskowa Kolej Wąskotorowa kursuje codziennie od 18 czerwca do 4 września w godzinach otwarcia muzeum (w dniach 20-25 czerwca kursuje od 14:00 do 18:00), a czas przejazdu i zwiedzania to około 45 minut.
Krzysztof Drozdowski
krzysztof.drozdowski@op.pl
(Fot. Lokomotywa spalinowa Fablok ZNTK Poznań WLs50)
