W pierwszych dniach sortowano nas do różnych prac. Zostałem przydzielony do warsztatów mechanicznych. Były sekcje: elektryczna, kopalnia podziemna ropy naftowej, stolarka, budowlana, do wyrąbywania lasu oraz roboty porządkowe. Trzeciego dnia przydzielono mnie do sekcji ślusarsko – kowalskiej. Uprzedzono, że kto nie wypracuje normy otrzyma gorsze wyżywienie. Po sprawdzeniu moich akt, prawdopodobnie przywiezionych z Polski, polecono mi wykonać hermetyczną bramę do zamknięcia kanału w kopalni ropy naftowej (ropa w stanie stałym). Do pomocy przydzielono mi młodych chłopców, dzieci rolników. Wyznaczono termin wykonania dwa tygodnie. Już po tygodniu wiedziałem, że terminu nie dotrzymam, bo starzy łagiernicy bali się utracić swoje przywileje. W sposób najbardziej brutalny wymyślano przeszkody. Przeklinano w najobrzydliwszy sposób. Kradziono wykonane części itp.

W tych warunkach ja też starałem się niszczyć narzędzia i nie dotrzymać terminu. Praca i życie stawały się obojętne. Było smutno, ponuro, zimno chociaż pod dachem na dalekiej północy. W duszy wybaczyłem starym łagiernikom ich wybryki. Za niedotrzymanie terminu zostałem skazany na tydzień „karceru” i straciłem przywileje związane z pracą, lepsze utrzymanie itp.

Pan Zabłocki, rzemieślnik z zakładów głównych Łapy został przydzielony do wykończenia hermetycznej bramy do pomocy. Chociaż nie był winien niedotrzymania terminu dostał 5 dni karceru. Więzienie w nieopalonym baraku w nocy, a w dzień normalna praca i tylko 300 g. chleba.

Nie ufano mnie i o tym wiedziałem, bo na wszystko miałem usprawiedliwienie. Nikogo nie wtajemniczałem, udawałem, że to niedołężność i wina tych, co kontrolują – byli to przeważnie kryminaliści. Dobrych fachowców było niewielu. Usunięty od tej pracy wykazałem nadludzką siłę, zmuszony do rąbania grubych płyt żelaza na kołnierze do rur w rafinerii, „modląc się gorąco”. Na mrozie spędzałem 10 do 12 godzin z kilkunastoletnimi chłopcami, którzy nie mieli najmniejszego pojęcia o tym co robią. Trzeba było udawać, że się pracuje, żeby nie zmarznąć. Wraz z grupą byłem zupełnie niewydajny. Zostałem przeniesiony do innego działu spawalno ślusarskiego. Zwymyślano mnie za niedotrzymanie terminu, za zepsucie wiertarki, za jakieś rury itp. Odpowiedziałem, że kto pracuje ten i psuje. Zaskoczony byłem, gdy kierownik działu powiedział, że zatrzymuje mnie u siebie i chce, żebym pracował lepiej. Wkrótce zachorowałem. Okradziono mnie w baraku, zabrano buty z cholewami, w których ukryłem obrączkę ślubną. Buty po pewnym czasie odnalazłem bez obrączki. Po pewnym czasie powiedziano, że obrączkę przekazano do działu finansowego. Obrączki mi nie zwrócono, a buty znów ukradziono na zawsze.

Chorować to była rozkosz dla więźnia. Wówczas otrzymywałem normalną porcję jedzenia, bez obawy o jutro. Zwolniano od pracy tylko tych, którzy mieli temperaturę lub uszkodzenie ciała.

W obozie prace przed wojna z Niemcami trwały 10 godzin dziennie, a podczas wojny 12 godzin. Na śniadanie otrzymywało się od 200 do 900 g. dziennie, zależnie od wypracowanej normy plus zupa owsianka ćwierć litra o godzinie piątej rano. Praca rozpoczynała się o szóstej rano i trwała do piątej wieczór z pół godzinną przerwą na obiad. Dawano około litra zupy owsianka gotowana na rybie i ¼ litra kaszy owsianej. Polskie konie przedwojenne nie jadły tego. w godzinę później wydawano ¼ litra kaszy owsianej i kawałek ryby. „Stachanowcy” dostawali 900 g. chleba, rybę plus inne dodatki.

Mieszkaliśmy w tajdze na terenie przyległym do kopalni. Na wyrąbanej polanie stały baraki z desek. W każdym  baraku mieszkało około 200 osób. Po jednej i drugiej stronie baraku stały prycze jednopiętrowe i jedno lub dwuosobowe. Warunki mieszkaniowe lepsze niż w więzieniach. W barakach było ciepło, bo spalaliśmy drzewa nieograniczoną ilość. W tym łagrze było około 7 tysięcy różnych narodowości. Polacy, Rosjanie, Żydzi, Uzbecy, Litwini, procentowo przeważał element z Polski. Żydzi przodowali w każdym odcinku pracy (Żydzi- Rosjanie). Najwięcej było Żydów lekarzy, kierowników różnych specjalności warsztatowych, majstrów, brygadierów, naczelników itp. Ci wspierali swoich współziomków, kosztem innych narodowości. Byli bezwzględni faworyzując swoich rodaków.

Fragment pochodzi z książki W. Jałowik. W piekle wojny na trzech kontynentach, oprac. K. Drozdowski, Warszawa 2020.

Krzysztof Drozdowski

17-tego maja 1940 roku przewieziono nas z celi w Łapach do więzienia w Białymstoku. Po raz pierwszy w życiu słyszałem i widziałem otwierające się ze zgrzytem bramy żelazne, okalające bramy więzienia. Gdy zamknęły się trzy bramy za nami, wrzucono nas na sale, gdzie spotkałem około 300 osób. Odebrano mi przy rewizji medalik Matki Boskiej Ostrobramskiej. Nie pozwolono zabrać, szydząc po diabelsku i przeklinając „Pańskuju Polsku” i „proklatych Swołoczów”!

Po rewizji pierwszy raz po 1,5 miesięcznym areszcie ogolono głowy, wąsy i całe ciało maszynką ręczną. Wyparowywano brudną bieliznę i ubranie. Po tej kąpieli wepchano do celi numer 100.

Cela numer 100 była na trzecim piętrze. Spotkałem w niej dyrektora gimnazjum z Łomży pana Chmiela z nauczycielami, inż. Stefana Wojciechowskiego z Białegostoku – kolejarza, służącego w baonie kolejowym w stopniu ppor. oraz inspektora samorządów pana Ławrynowicza.  Uczniowie, Żydzi, złodzieje i różne męty społeczne, komuniści, starzy więźniowie itp. W tej celi rano o świcie robiono pobudkę. Obowiązywało mycie się, wyjście do ustępu, wyniesienie „paraszy” pod bagnetami. Można uprać bieliznę, albo umyć się do pasa. Pod kranem było zabronione. Za taki burżuazyjny nawyk, kopano i za jednego karano wszystkich.

Po umyciu się było śniadanie, wydawano kawałek chleba, 400 do 600 gr. i kubek „herbaty” zaparzonych owoców. Na obiad ¾ litra zupy, przeważnie „woda ugotowana na rybich kościach” bardzo cuchnąca! Wielu jeść tego nie mogło i chorowało. Na kolacje podobna zupa. W celi nie wolno było zaglądać do okna, uprawiać gry itp. Co kilka dni były przeprowadzane rewizje. Odbierano szachy zrobione z chleba, ołówki, zapałki, a przy okazji okradano wszelki bagaż gospodarzy celi. Korzystali z takiej okazji złodzieje siedzący w celi okradali współwięźniów i przekazywali za papierosy strażnikom ukradzione rzeczy, byli to szpiedzy i donosiciele.

W celi numer 100, przed wojną przebywało maksimum 16 więźniów, a nas mieszkało 170, a w całym więzieniu około 5 do 7 tysięcy osób. Po przybyciu do tej celi nie było miejsca na 16 łóżkach przedwojennych ani na podłodze do spania obok łóżek. Zmuszony byłem spać pod łóżkiem. Sienniki wypchane słomą, podziurawione sypały na oczy słomę. W okropny sposób dokuczały wszy i pluskwy. Mimo codziennego zabijania tych samowolnych gospodarzy celi, nie sposób było wytępić. Przez pluskwy byłem tak mocno pogryziony, na skórze ciała nie było miejsca bez bąbla. Bąble te bardzo wyraźne były po umyciu, takie jak po ugryzieniu komara. Wiadomości z zewnątrz przenikały tylko przez nowo przybyłych więźniów.

W celi mimo wszelkich zakazów zawzięcie graliśmy w szachy zrobione z chleba czarnego, bardzo piękne, a w karty robione z drzewa. Były nawet prawdziwe karty do gry. Gospodarz celi najdłużej w niej będący urządzał korowody, marsz dookoła celi wszystkich. Często opowiadania z historii, geografii itp. W takich to monotonnych i jednostajnych warunkach trzymano nas do dnia 2 października 1940 r. Przez ten okres czasu tylko 2 razy wyprowadzono nas na spacer przed więzieniem.

W drugiej połowie września 1940 r. po załatwieniu formalności, dotyczących więźniów, fotografia nieogolonego, nieostrzyżonego, odciski palców w 8 egzemplarzach wezwano do „śledowaciela”, ten sam co prowadził dochodzenie. Powitał mnie słowami „siej czas, ja nie wsio znaju, czto wy nawrali. Łuszcze budiet, jeśli prawdu roskażyoie”. Odpowiedziałem: „nie mam nic do dodania”. Śledowatiel zaklął i powiedział: „tiebia osudzili na 25 lat”. Odpowiedziałem: „możecie sadzić i skazać na 125 lat”! Podał protokół do podpisu, a na pożegnanie mówi. „Siej czas! Rozstaniem sia! No pomnij, czto jeszczo stretim sio”!

W kilka dni później wezwano mnie do specjalnego gabinetu, gdzie prokurator odczytał wyrok sądu zaocznego, który skazał mnie na 5 lat trudnych i „isprawicielskich” łagierów. Po stacji SOE 72 i 73. Wyrok zmuszono mnie podpisać. Następnie wpakowano mnie do klatki, zamykanej na klucz, tak ciasnej, że z trudnością stojąc można było się w niej zmieścić. Po kilku godzinach wyprowadzono nas do olbrzymiej sali. Ku memu zdziwieniu w przedsionku zauważyłem Rosjanina następcę inż. Seydla, oficjalnego naczelnika warsztatów Ałfiorowa, tego który przyspieszył moje aresztowanie. Powitałem jego po rosyjsku „toskał Wołk potoskali i Wołka”.

 

Krzysztof Drozdowski

Pracy nigdzie nie dostałem. Werbowano ludzi do Rosji, do kopalni i innych zajęć. Przybyłem do domu, aby zobaczyć moją córkę Krystynę i Agatę, córkę siostry żony, które były pod opieką teściowej oraz zmienić bieliznę. Teściowa zmusiła mnie do przenocowania w domu. W nocy z 10 na 11 kwietnia 1940 r. około godziny dwunastej wpadła zgraja 5 osób. Otoczyła dom. Chciałem uciec na strych, ale gospodarz nie chciał dać klucza. Zgraja domagała się otwarcia drzwi. Czas uciekał. Zdecydowałem się im otworzyć, bo z drugiej strony domu nocowali różni uciekinierzy z Niemiec. Był tu punkt przejściowy na wschód dla organizacji ruchu podziemnego. W całym domu przeprowadzono dokładną rewizję pod pozorem poszukiwania broni. Zabrano radio, dwie maski przeciwgazowe, czapkę wojskową, album ze zdjęciami, wszystkie dokumenty osobiste, dyplom ukończenia szkoły technicznej, dekrety awansowe, wojskowe i cywilne, polskie pieniądze i inne drobiazgi jak pierścionki, zegarki itp.

W asyście pięciu żołdaków z karabinami, jak wielkiego złapanego zbója wrzucono mnie do samochodu i dostarczono do więzienia śledczego w Łapach. W więzieniu odebrano i sprofanowano medalik Matki Boskiej, wyzywając niecenzurowanymi słowami i przeklinając. Wrzucony zostałem kopnięciem do celi, gdzie było kilku uczni ze szkół białostockich, kilku kolejarzy DOKP Wilno. Między innymi był inż. Szlachtowski, vice dyrektor Kolei Państwowych dyrekcji Wilno i kilku chłopów rolników z okolic Wołkowyska. Razem 13 osób. Cela była bez okien, tylko nad drzwiami był lufcik 150 mm. na 500 mm. do korytarza. Cela o wymiarach dwóch i pół metra na dwa metry. Spaliśmy w celi na zmianę z powodu braku miejsca. Oblazły nas wszy. Raniły ciało, pomimo ciągłej walki z nimi. Każdy z nas miał ich setki na sobie. Łaziły po ciele i ubraniu.

Z powodu braku światła nie dały się zniszczyć. Przez 6 tygodni nie było wody do mycia, nie wolno było golić się, urosły brody, wąsy pełne brudu. Posiłki liche i niewystarczające. Dwa razy dziennie dostawaliśmy po ćwierć litra rozwodnionej zupy, 600 gr. chleba, który dawano w różnych porach dnia. Jadłem zupę ze współwięźniami z jednej misy. W pewnej chwili inż. Szlachtowski, wcześniej o dwa tygodnie aresztowany, bardzo umęczony. Ponieważ zdawało mu się, że na mojej łyżce jest więcej zupy, robił przytyki pod moim adresem. Zupy nie jadłem, a dałem ostatni kawałek chleba. Ludzie z głodu, brudu i katuszy śledczych opadali z sił. Mdleli z braku powietrza i wody. Pomoc na skutek alarmu przybywała po kilku godzinach lub po kilku dobach. Na prośbę i błagania o wodę i pomoc odpowiedziano „Mołczy poiskają swołocz” plus moc innych bluźnierstw przeciw Bogu i wierze, nienadających się do powtórzenia.

Śledztwo: Po kilku tygodniach obecności w celi byłem bardzo zmęczony, wtedy pierwszy raz mnie wezwano. Powitanie rozpoczęto okropnymi przekleństwami, „Rozkazy wsiu prawdu”. Zwróciłem uwagę, że w konstytucji rosyjskiej jest wzbronione „ruganie”. Powiedziałem, że jeśli nie zmieni sposobu traktowania, nie będę odpowiadał. Trzy razy byłem wzywany do tegoż enkawudzisty. Pienił się ze złości, a ja milczałem! O dziwo! Nie byłem pobity. W kilka dni później badał mnie inny enkawudzista i pytania zadawał bez przekleństw. Sprawdził moje personalia w bardzo grzecznej formie. Następnie czyniono mi następujące wyrzuty: szpiegostwa na rzecz Niemiec, posiadanie broni w domu, wypytywano o przynależność do organizacji społecznych i wojskowych o kierowników tychże organizacji i ich członków. Na przesłuchanie wzywano w nocy po kilka razy. Podczas przesłuchiwań nie dałem żadnych pozytywnych odpowiedzi. Tylko te o których wiedziałem, że już wiedzą. Oddano mnie innemu enkawudziście, gdy i on nie wydębił ze mnie nic więcej, wówczas zaczął straszyć: wsadzał dwa palce w oczy, ściskał potwornie palce ręki, straszył połamaniem palców, pokazywał drewnianą pałkę. Pokazywano mi na ścianie w celi ślady krwi: mówiono, że jeśli prawdy nie powiem, to zdechnę jak pies w tej celi. Takie przesłuchiwania trwały od jedenastego kwietnia do siedemnastego maja 1940 roku. Budzono mnie po kilka razy w nocy, a w niektóre dnie dostawałem tylko kawałek chleba. W takim zawieszeniu, głodzie i brudzie stan ludzi w celi zmniejszał się albo powiększał. W celi wahało się od 13 do 17 osób. Kiedy było 17 to tylko 6-ciu lub 8-u mogło spać, a reszta musiała stać lub na zmianę siedzieć na 2 paraszach, które raz na dzień były wynoszone. Chłopi wracali po przesłuchaniach nocnych z sinymi pręgami od pobicia na całym ciele. U niektórych rany krwawiły. Omdlewających z bólu, słaniających się niewinnych ludzi żołdacy wpychali do celi. W celi żyliśmy nadzieją, że to przeminie, nie załamaliśmy się na duchu. Wywoływanie na śledztwo, przesłuchanie w dzień, w celi było uważane za szczęście, bo człowiek zobaczył upragnione światło dzienne i słonko majowe i budzącą się przyrodę do życia.

Fragment pochodzi z książki W. Jałowik. W piekle wojny na trzech kontynentach, oprac. K. Drozdowski, Warszawa 2020.

Krzysztof Drozdowski

Siedemnastego września 1939 r. Rosjanie wg. umowy z Hitlerem uderzyli na Polskę. Wkrótce już byli w rejonie Wilna.

Z dyrekcji kolejowej otrzymaliśmy zarządzenia: zniszczyć wszystko, dokumenty tajne i poufne spalić, a broń zniszczyć lub zakopać. Osobiście miałem dwa nagany; jeden rozebrałem i zakopałem w leju w pobliżu wagonów. Drugi zatrzymałem i schowałem w swoim wagonie. Dwudziestego września 1939 r. pierwsze dwa czołgi z działami art. i karabinami w ręku wyjechały w teren zaparkowanych pociągów. Sowieci żądali oddania broni K.P.W. Wszystkie karabiny zostały wrzucone do czołgów. Częściowo zostały zniszczone, ale oni tego nie sprawdzili. Żołnierze i kierowcy czołgów twierdzili, że przyjechali wyzwolić Polskę z niewoli niemieckiej i z niewoli rządu polskiego, który zmuszał klasę robotniczą do ciężkich robót.

Byłem w pobliżu nich. Zapytałem: to dlaczego zabieracie naszą broń? Odpowiedź „My was oswobodzimy: Będziecie żyć „charaszo”!

25 października 1939 r. otrzymaliśmy od władz sowieckich zarządzenie: „powrócić do warsztatów jak najszybciej i przygotować wszystko do użytku”. Po powrocie do warsztatów, nie wróciłem do pracy. Udawałem, że jestem chory. W zastępstwie kierował zmontowaniem obrabiarek, kuźni i narzędziowni dobry rzemieślnik Chmaro, który podczas pierwszej wojny światowej, jako młody chłopak pracował w Rosji. Został wyznaczony na moje miejsce przez NKWD. Po powrocie do warsztatów musieliśmy wykonać zarządzenia Komitetu Roboczego. NKWD kontrolowało wszystkie działy: mechaniczny, mostowy, materiałowy i personalny. Zaufanym pracownikom tłumaczyłem, że to nie są nasi przyjaciele. Do Komitetu Roboczego NKWD powołało skomunizowanych pracowników i przygotowywali wagony w dziale mostowym do wysyłki w głąb Rosji. Zaufani pracownicy informowali mnie o tym przygotowaniu. Oczywiście przy sposobności informowałem Naczelnika warsztatów inż. Seydla. W połowie listopada 1939 r. na stanowisko naczelnika warsztatów NKWD mianowało oficera armii sowieckiej Ałfiorowa. Człowiek ten przybył w łachmanach, ubranie miał zniszczone, koszule bez rękawów. Po kilku dniach miał już biała koszulę, dobre ubranie i buty. Ubrały go niewiasty skomunizowanych pracowników. Inż. Seydel musiał z nim pracować jako zastępca. Praca powoli posuwała się. Wielu pracowników nie powróciło do warsztatów. Byli to przeważnie rolnicy z pobliskich wiosek.

Agresywni komuniści Komitetu Roboczego pilnowali wykonania wszystkich zarządzeń. Na kierownika warsztatu mechanicznego wyznaczono mego zastępcę Chmaro. Przedstawiciele Komitetu Roboczego kilka razy w tygodniu zwoływali wszystkich pracowników na pogadanki. Na jednym z zebrań zauważyłem uwagi, że kierownictwo pracuje niedbale. Zaczęto znieważać inż. Seydla, zastępcę inż. Kasprzyka i kierować złośliwe uśmiechy do mnie. Nie miałem nic do powiedzenia. Z napisem szkalującym, że jestem: „krwiopijcą” klasy pracującej i nie nadaję się do pracy w warsztacie, przeniesiono mnie do biura kreślarskiego. Nie było wątpliwości, że przygotowują wagony towarowe na wysyłkę pracowników w głąb Rosji.

20 stycznia 1940 roku przekroczyliśmy ówczesna granicę koło Małkini przy granicznej wsi Zużela. W Warszawie spotkałem się ze znajomymi, którzy dopomogli otrzymać pracę na EKD1 Warszawa – Grodzisk. Muszę tu podkreślić, że EKD wówczas wydając zaświadczenie pracy, wielu nękanym ludziom umożliwiało zatrzymanie się w Warszawie. Niemcy podczas łapanek ulicznych respektowali często zaświadczenia.

W Warszawie panowało przygnębienie. Nie było prasy, tylko gazetki odbijane na powielaczach wychodziły dość często czytane po kryjomu i podawane z rak do rąk. Wkrótce zorientowałem się, że pod okupacją niemiecką jest tak samo ciężko jak pod rosyjską. Nie mogło być mowy o przedostaniu się za granicę. Wpadki były coraz większe. Po zastanowieniu się, postanowiłem wrócić do rodziny, aby razem przeżywać ciężkie chwile. 13 marca 1940 r. szczęśliwie przekroczyłem ówczesna granicę niemiecko rosyjską w rejonie wsi Białobrzegi koło Ciechanowa i wróciłem do domu.

Fragment pochodzi z książki W. Jałowik. W piekle wojny na trzech kontynentach, oprac. K. Drozdowski, Warszawa 2020.

Krzysztof Drozdowski

1 września 1939 r. samoloty Hitlera zaatakowały cały kraj, całą Polskę! Pierwsze samoloty, pełne materiałów wybuchowych przeleciały nad warsztatem, kierunek Warszawa. Groźne niebezpieczeństwo zawisło nad Europa i Polską!

Czołgi w następnym rzucie posuwały się całą naprzód. Z powodu braku równoważnej broni żołnierz polski nie był w stanie stawić trwałego oporu. Zachodnia Europa razem z Ameryką tak jak na przestrzeni minionych wieków, tak i teraz potraktowała Polskę lekceważąco. Cała dyplomacja świata zachodniego poszła na ustępstwa Hitlerowi. Zostaliśmy osamotnieni! Tylko ogólny opór żołnierza utrudniał najeźdźcą posuwanie się do przodu.

System alarmowy działał co kilka godzin, samoloty przelatują nad warsztatem. Pracownicy uciekają do rowów przeciwlotniczych, wykopanych na zewnątrz zabudowań. Miałem zawsze duże poczucie odpowiedzialności, uciekałem do rowu ostatni, pomimo tego, że gotów byłem uciec pierwszy. Zawsze modliłem się w czasie alarmów do Pana Boga o „zachowanie od nagłej śmierci”. Następnego dnia powrotna fala samolotów, po zrzucie ładunków bombowych, ostrzelała warsztaty karabinami maszynowymi. Czterech pracowników zostało ciężko rannych, najlepsi nasi rzemieślnicy. Trzeciego dnia wojsko cofało się w bezwładzie na nowe stanowiska w kierunku na Łapy.

Ku wielkiej radości karabin maszynowy z dachu stacji kolejowej trafił w samolot, który przymusowo lądował na polu. Obezwładniono pilota i nawigatora. Strzelca z K.P.W wysłano po nagrodę do Warszawy. Ale czy dojechał nigdy się niedowidziałem.

W warsztacie bez przerwy organizowałem nowe grupy do prac porządkowych. Pracownicy sezonowi przychodzili do pracy nieregularnie, albo w ogóle odeszli bezpowrotnie. Pozostali dochodzili do pracy nieregularnie, zasłaniając się obowiązkami rodzinnymi. Właściwie człowiek stawał się bezsilny. Kolejowe przysposobienie wojskowe, nad którym czuwałem, zawsze wykonywało polecenia bez reszty, tak samo starsi pracownicy, którzy walczyli w pierwszej wojnie światowej o Niepodległą Polskę. Osobiście od nich doznawałem dużej pociechy moralnej. Trzeciego września otrzymałem rozkaz ewakuacji warsztatów do Baranowicz.

Już w nocy z trzeciego na czwarty września ładowałem obrabiarki najdroższe i narzędziarnie na wagony, a to co musiało zostać było rozmontowane. Tylko pracownicy mogli być ewakuowani. Rodziny musiały pozostać. O zmroku czwartego września wyruszyły w drogę. Nie znaliśmy siły patroli niemieckich, które były w odległości kilkuset metrów od ostatniego pociągu. Musieliśmy jechać wolno ze względu na ciężar ładunku i uszkodzone tory kolejowe. W drodze parowóz i pociągi były ostrzelane karabinami z nisko latających samolotów. Cztery osoby były ciężko ranne, nie zdążyły wskoczyć do rowów wykopanych w pobliżu torów kolejowych. Z Białegostoku przybył parowóz i dojechaliśmy do miasta Baranowicze. Na przedmieściach miasta zaparkowaliśmy dwa pociągi, załadowane najdroższym materiałem warsztatowym. Po kilku dniach otrzymaliśmy wiadomość, że w rejonie warsztatów nie ma patroli niemieckich. Naczelnik warsztatów polecił, abym jechał powrotem do warsztatów, aby załadować pozostałe materiały i przy sposobności odwiedzić rodziny. 9 osób zgłosiło się na ochotnika. Dziewiątego września 1939 r. bez przeszkód dojechaliśmy do Starosielc. Dziesiątego września załadowaliśmy trzy wagony pozostałych maszyn i inne drobiazgi, jak aparaty kina lokalnego, filmy, pozostałe narzędzia itp. O świcie 11 września transport wyruszył w kierunku na Baranowicze. Po kliku godzinach podróży, samoloty ostrzelały pociąg i zrzuciły kilka bomb, które wyryły głębokie olbrzymie leje na torach kolejowych. Parowóz został uszkodzony. Udałem się do okolicznych wiosek i zorganizowałem grupę chłopców z łopatami do zasypywania lejów, głębokości 7-8 metrów o średnicy 10 metrów.

Drużyna moich specjalistów rozmontowała tor sąsiedniej linii torów kolejowych i wspólnie z grupą przybyłych robotników z łopatami ruszyliśmy w dalszą drogę po otrzymaniu parowozu zastępczego z Białegostoku. Szczęśliwie nikt z nas nie był trafiony pociskami z karabinów maszynowych z wyjątkiem parowozu, którego kocioł był ostrzelany z bardzo niskiego pułapu.

 

Fragment pochodzi z książki W. Jałowik. W piekle wojny na trzech kontynentach, oprac. K. Drozdowski, Warszawa 2020.

Krzysztof Drozdowski