W 1835 roku Henryk Łubieński i Piotr Steinkeller wystąpili z inicjatywą budowy linii kolejowej łączącej Warszawę z Zagłębiem Dąbrowskim. Niejako by zrealizować ten cel trzy lata później, zostało założone Towarzystwo Warszawsko-Wiedeńskiej Drogi Żelaznej. Towarzystwo początkowo działające jako zbiór ludzi o podobnych pasjach i zamiłowaniu do kolejnictwa zostaje przejęte przez rząd i staje się oficjalną instytucją rządową.
14 czerwca 1845 roku doszło do inauguracyjnego przejazdu na trasie Warszawa – Grodzisk Mazowiecki. Można się zastanawiać czy przejęcie Towarzystwa przyśpieszyło czy wręcz odwrotnie spowolniło te działania. Trasa kolei biegła następująco: Warszawa – Grodzisk Maz. – Skierniewice – Koluszki – Piotrków Tryb. – Częstochowa – Zawiercie – Ząbkowice Będzińskie – Strzemieszyce Płd. – Granica (Maczki). Była to pierwsza linia kolejowa na terenie Królestwa Polskiego, znajdującego się pod zwierzchnictwem carskiej Rosji.
Linia miała 327 kilometrów długości i posiadała 27 stacji. Tylko w pierwszym roku funkcjonowania przewieziono tą trasą 143 tysiące pasażerów oraz 143 tysiące cetnarów towarów. Tabor kolejowy składał się z 8 lokomotyw parowych, opalanych drewnem, 58 wagonów osobowych i 62 wagonów towarowych.
Warto zaznaczyć, że Kolej Warszawsko-Wiedeńska była pierwszą, którą Polacy zbudowali sami i dla własnej korzyści. Wybrano projekt autorstwa Stanisława Wysockiego, który potem kierował budową linii.
Pojawienie się kolei na terenie Królestwa Polskiego miało spoić je administracyjnie i gospodarczo. W każdym państwie które postawiło na kolej tak właśnie się stawało. Nie można również zapominać o postępie technologicznym, który szedł za rozbudową kolejnych linii. To właśnie wzdłuż kładzionych torów budowano pierwsze telegrafy.
Pierwsza stacja kolejowa powstała w Warszawie. Znajdowała się u zbiegu ulic Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich. Funkcjonowała bez zmian od 1845 roku aż do początków XX wieku. W 1900 roku przy przedłużeniu ulicy Widok za skrzyżowaniem z Marszałkowską wzniesiono według projektu Czesława Domaniewskiego gmach „Nowej Poczekalni” obsługujący pasażerów przyjeżdżających do Warszawy.
Wybuch Wielkiej Wojny w sierpniu 1914 roku wstrzymał wszelkie prace przygotowawcze do przebudowy Warszawskiego Węzła Kolejowego. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej stacja funkcjonowała pod nazwą „Warszawa Wiedeńska”, a nazwę „Warszawa Główna” otrzymała dopiero w 1921 roku. Do tematu rozbudowy powrócono natychmiast po zakończeniu wojny w 1918 roku w nowej, zupełnie innej sytuacji. W tworzącym się państwie polskim ministrem kolei został bowiem jeden z autorów projektu z 1903 r. inż. Julian Eberhardt.
19 lipca 1919 roku sejm przyjął Ustawę o rozbudowie Węzła Kolejowego Warszawskiego. Na jej podstawie 25 lipca 1919 roku minister kolei powołał Komisję do Spraw Przebudowy Węzła Kolejowego Warszawskiego. Na jej czele stanął prof. Aleksander Wasiutyński. Podobnie jak Eberhardt był współtwórcą projektu z 1903 roku. Komisja planowała całość prac przeprowadzić w ciągu dziesięciu lat. Sytuacja gospodarcza i polityczna znacznie wydłużyła czas budowy. Do wybuchu drugiej wojny światowej nie udało się zrealizować projektu w całości.
W 1919 roku za pośrednictwem Koła Architektów w Warszawie ogłoszono konkurs na opracowanie „szkicowego projektu dworca centralnego, tymczasowego”. Na konkurs wpłynęło 31 prac. Sąd konkursowy 12 maja 1919 roku przyznał pierwszą nagrodę pracy nr. 25 autorstwa architektów Tadeusza Zielińskiego i Maksymiliana Bystydzieńskiego, drugą zaś pracy nr 14 Romualda Gutta i Franciszka Polkowskiego. Ponadto zdecydowano o zakupieniu projektu autorstwa Mariana Kontkiewicza i Aleksandra Bojemskiego, ze względu na dobrze skomponowany projekt fasady.
2 maja 1920 roku wmurowano kamień węgielny. Nowy gmach oddany został do użytku 20 kwietnia 1921 roku. Hala zajmowała 1.480 m2. Rozpiętość jednoprzestrzennej hali wynosiła 24 metry. Podróżni mogli korzystać z 12 okienek kasowych. Dworzec był w stanie obsłużyć dziennie do 20 tys. opuszczających stolicę podróżnych.
Krzysztof Drozdowski
Krzysztof.Drozdowski@wolnadroga.pl
(Fot. Stacja Warszawa Główna /do 1921 roku Warszawa Wiedeńska/ – widok od strony ulicy Marszałkowskiej w 1925 roku. Źródło – Archiwum ilustracji Kuriera Codziennego/NAC)
