W numerze nr 9/23 naszego dwutygodnika opisane zostały przygotowania do wydarzenia, które do historii przeszło pod nazwą Okrągłego Stołu. Obrady rozpoczęły się 6 lutego i trwały aż do 5 kwietnia 1989 roku. Pierwsze spotkanie odbyło się w siedzibie Urzędu Rady Ministrów PRL w Pałacu Namiestnikowskim. Obrady toczone były w trzech głównych zespołach: ds. gospodarki i polityki społecznej, który odbył 13 posiedzeń; ds. reform politycznych, który odbył 9 posiedzeń oraz ds. pluralizmu związkowego, który odbył 10 posiedzeń.
Ogółem miały miejsce dwa spotkania plenarne (na rozpoczęcie i zakończenie obrad) oraz ok. 97 posiedzeń w zespołach, podzespołach i grupach roboczych.
O tym jakie znaczenie miały te obrady dla późniejszych układów politycznych w Polsce, niech świadczy to, że w obradach plenarnych oraz w zespołach uczestniczyli: trzej późniejsi prezydenci III RP (Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski, Lech Kaczyński), pięciu późniejszych premierów (Czesław Kiszczak, Tadeusz Mazowiecki, Leszek Miller, Jan Olszewski, Jarosław Kaczyński), czterech późniejszych wicepremierów, sześciu późniejszych marszałków i wicemarszałków Sejmu i Senatu, ponad 75 późniejszych ministrów i wiceministrów, ok. 100 późniejszych parlamentarzystów, kilku późniejszych prezesów Sądu Najwyższego, Trybunałów, redaktorów naczelnych gazet.
Nie wszystkie ugrupowania opozycyjne jednakże popierały działania „okrągłostołowe”. Konfederacja Polski Niepodległej, Solidarność Walcząca oraz Niezależne Zrzeszenie Studentów początkowo nie akceptowała „kontraktowego charakteru” okrągłego stołu.
Po dwóch miesiącach twardych negocjacji, 5 kwietna, doszło do podpisania politycznego porozumienia, w wyniku którego ustalono, że w wyborach do Sejmu i Senatu weźmie udział opozycja.
O ile w wyborach do Sejmu był z góry nałożony parytet mandatów 65 do 35 dla strony rządowej to już w wyborach do Senatu nie było takich ustaleń. Dzięki temu na sto mandatów wytypowani kandydaci strony „solidarnościowej” uzyskali dziewięćdziesiąt dziewięć, a jeden przypadł w udziale bezpartyjnemu przedsiębiorcy. Dobitnie to pokazało, że podobna sytuacja mogła wówczas mieć miejsce przy wyborach sejmowych.
Po ukonstytuowaniu się Sejmu wybrano na prezydenta gen. Wojciecha Jaruzelskiego, który zwyciężył z przewagą tylko jednego głosu. Na premiera wytypowany został gen. Czesław Kiszczak. Jednakże gdy przez miesiąc nie potrafił utworzyć rządu, zaproponowano objęcie stanowiska Prezesa Rady Ministrów Tadeuszowi Mazowieckiemu, który w krótkim czasie stworzył rząd koalicyjny.
Wokół ustaleń okrągłego stołu narosło wiele kontrowersji. Pomimo upływu lat niechętnie mówi się o tym, że strona opozycyjna mogłaby wywrzeć znacznie większy wpływ na tempo zmian ustrojowych w Polsce, gdyby nie to, że znacząca grupa działaczy była wplątane wówczas lub znacznie wcześniej w działalność agenturalną jako Kontakty Operacyjne lub Tajni Współpracownicy.
W trakcie zmian ustrojowych, jak i po nich, nie byli zainteresowani wypłynięciem informacji na temat podjętej współpracy. Takie informacje skutecznie mogły przekreślić ich karierę polityczną i doprowadzić wręcz do ostracyzmu w kołach „solidarnościowych”. Świadomość ta więc nakazywała ostrożne tonowanie nastrojów dekomunizacyjnych w kraju, czego efekty odczuwamy do dziś.
Jak twierdzi historyk prof. Andrzej Paczkowski – „Pojawiła się koncepcja, że zmiana ustrojowa została zaplanowana w sowieckich służbach bezpieczeństwa. Że ten plan został dokładnie zrealizowany wszędzie tam, gdzie te służby miały możliwość oddziaływania”. Jednakże jak dotąd nie mamy na to dowodów. Duża część osób, która mogła mieć na ten temat wiedzę już nie żyje, a dokumenty jeśli jakieś powstały nadal skrywane są w moskiewskich archiwach. Nic też nie zapowiada w obecnej sytuacji by miało się to zmienić.
Z perspektywy czasu jasne jest, że okrągły stół był pierwszym krokiem odsuwania komunistów od władzy. Widzimy jednak również to, że dzięki zawartym wówczas porozumieniem nie przeprowadzono w Polsce lustracji i dekomunizacji. Tym samym osoby związane z poprzednim ustrojom dalej pozostawały w kręgach decyzyjnych zarówno rządowych jak i medialnych. Brak stanowczej dekomunizacji stał się niestety przyczyną wielu złych rzeczy w naszym kraju.
Krzysztof Drozdowski
krzysztof.drozdowski@wolnadroga.pl
