Nadchodzą jesienne pluchy, a potem śnieżyce. Znów trzeba będzie rano wyjść z łopatą do śniegu… Niekiedy w systemie prawa odnajdujemy relikty odległej przeszłości, dlatego właściciele nieruchomości są zobowiązani do sprzątania chodników przy drogach publicznych wzdłuż ich nieruchomości. Ten obowiązek nawiązuje do wieloletniej tradycji obowiązków rzeczowych związanych z utrzymaniem dróg.
Obowiązek sprzątania chodnika jest uciążliwy, był też analizowany przez Trybunał Konstytucyjny z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich i Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości. Wnioskodawcy zarzucali mu naruszenie m.in. zasadniczej zasady równości wobec prawa. Trybunał uznał jednak, że przepis jest wyrazem przyjętego od dawna poglądu, zgodnie z którym z prawa własności wynikają także określone obowiązki społeczne. Co więcej, w opinii Trybunału obowiązek nałożony na właścicieli nieruchomości wynika również z polskiej tradycji prawnej, a nie istnieje też inny, równie efektywny sposób zapewnienia porządku na chodnikach.
Nie podzielił także Trybunał opinii wnioskodawców, że obowiązek sprzątania wprowadza nierówność wobec prawa. Równość ma bowiem dotyczyć ma podmiotów będących w takiej samej sytuacji, i w tym przypadku jest tak właśnie – obowiązek obciąża właścicieli nieruchomości, korzystających z sąsiedztwa z drogami publicznymi. Obowiązki związane z utrzymaniem dróg mają długą tradycję. Inna rzecz, jak były wykonywane; polskie drogi słynęły w całej Europie jako wyjątkowo wymagające wobec podróżnych.
W dwudziestoleciu międzywojennym ustawa z 10 grudnia 1920 r. o budowie i utrzymaniu dróg publicznych w Rzeczypospolitej Polskiej przewidywała możliwość nałożenia na mieszkańców obowiązków świadczeń drogowych w naturze, polegających na robociźnie lub przewozie. Szczegóły zostały sprecyzowane w przepisach rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 16 marca 1928 r. o usuwaniu nieczystości i wód opadowych. Zobowiązano tam właścicieli do utrzymania czystości na chodniku i części jezdni – aż do połowy ulicy.
Współcześnie obowiązuje ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zgodnie z jej przepisami właściciele nieruchomości mają zapewniać utrzymanie czystości i porządku między innymi poprzez uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z dróg dla pieszych położonych wzdłuż nieruchomości. Za taką drogę, położoną wzdłuż nieruchomości, uznaje się wydzieloną część drogi publicznej przeznaczoną do ruchu pieszych, położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości. Obowiązek ten jest ograniczony, bowiem właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia drogi dla pieszych, na której jest dopuszczony płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych.
Dodać też należy, że obowiązki nałożone na właściciela nieruchomości odnoszą się odpowiednio także do innych podmiotów władających nieruchomościami; użytkowników wieczystych, użytkowników, zarządzających, współwłaścicieli.
Jeśli zarząd drogi lub gmina pobiera opłaty za postój (parkowanie), to do nich należy sprzątanie chodnika.
Warto tu przypomnieć, że zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym (kodeksu drogowego) chodnikiem jest część drogi dla pieszych przeznaczona wyłącznie do ruchu pieszych i osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch. Wynika z tego, że droga dla pieszych składa się z dwóch części: z chodnika – przeznaczonego wyłącznie dla pieszych – oraz z części, która może być wykorzystywana m.in. do postoju pojazdów.
Sądzę więc, że cała więc droga dla pieszych, której część jest udostępniana do (płatnego) parkowania, powinna być utrzymana w porządku przez zarząd drogi (ewentualnie – przez gminę, jeśli to ona pobiera opłaty za postój).
W orzecznictwie dopuszcza się też, jak się zdaje, sytuację, w której podział obowiązków odnoszących się do utrzymania chodnika w czystości nie jest możliwy do jednoznacznego dokonania. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem że, jeżeli obowiązek utrzymania porządku i czystości na określonym chodniku należy zarówno do właściciela (użytkownika wieczystego) nieruchomości położonej wzdłuż chodnika, jak i do zarządu miasta, ich odpowiedzialność za szkody wyrządzone w wyniku naruszenia tego obowiązku jest solidarna.
Zobowiązany nie musi utrzymywać chodnika w stanie permanentnie uprzątniętym, zwłaszcza trudno tego oczekiwać w nocy, w zimie, w czasie opadu. Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie określa przecież częstotliwości sprzątania i nie upoważnia też do takiego określenia organów gminy. Do uznania, że chodnik jest uprzątany z należytą starannością starczy, iż sprzątany będzie regularnie. Śnieg i lód należy odgarnąć a śliskość ograniczyć, np. posypując piaskiem, który należy również usunąć, gdy przestanie być potrzebny.
Właściciel nieruchomości jest zobowiązany oczyszczać chodnik przylegający bezpośrednio do niej. Bezpośredniość tę należy rozumieć funkcjonalnie, tj. nie zwolni właściciela z obowiązku sprzątania fakt, iż chodnik jest nieco oddalony od jego nieruchomości, jeśli nie ma żadnych innych, bliższych nieruchomości. I odwrotnie, jeśli chodnik jest położony wzdłuż nieruchomości, ale oddzielony od niej np. rowem melioracyjnym czy pasem zieleni stanowiącym własność innego podmiotu, obowiązek jego oczyszczania spoczywa na właścicielu nieruchomości, na której znajduje się rów melioracyjny lub pas zieleni bezpośrednio sąsiadujący z chodnikiem.
Ponadto obowiązek obejmuje jedynie chodnik spełniający określenie ustawowe; nie można go rozciągać na dowolne ciągi piesze. Obowiązek właściciela nieruchomości odnosi się wyłącznie do chodników sąsiadujących z drogami publicznymi. Chodnik wzdłuż drogi wewnętrznej nie jest nim objęty. Wydaje się także, że wyłączona z niego będzie część chodnika, zajęta pod przystanek zbiorowego transportu publicznego. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach to do gminy należy utrzymanie porządku i czystości na przystankach, których zarządzającym lub właścicielem jest ta gmina.
Piotr Świątecki
piotr.swiatecki@wolnadroga.pl
