Lipiec, szkolne wakacje, urlopy, czas wypoczynku. A letni wypoczynek kojarzy się z morzem. Dlatego w tej „Kolei na prawo” wybieramy się razem nad morze i sprawdzamy, jak dba się o wakacyjne środowisko naturalne. Oto właśnie w Dzienniku Ustaw pod pozycją 1250, 13 czerwca 2022 r. została opublikowana ustawa z 12 maja 2022 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów ze statków. Ustawa ta wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/883 z 17 kwietnia 2019 r. w sprawie portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków i zmienia trzy ustawy: z 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej, z 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki oraz z 14 grudnia 2012 r. o odpadach.
Ustawa określa zasady postępowania z odpadami ze statków w portach i przystaniach morskich. Obejmuje obowiązki podmiotów zarządzających portami i przystaniami w zakresie zapewnienia dostępu do portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków, oraz zasady: sporządzania i zatwierdzania planów gospodarowania odpadami, ustalania opłat za odbiór i przetwarzanie odpadów oraz kontroli przez organy administracji morskiej nad przestrzeganiem i stosowaniem ustawy.
Przepisy ustawy stosuje się do wszystkich statków korzystających z portów lub przystani morskich oraz ich zarządów, z wyjątkiem jednostek Marynarki Wojennej, Straży Granicznej i Policji, statków pełniących specjalną służbę państwową i uczestniczących w kategoriach usług portowych. Przekazywanie odpadów do urządzeń podlega przepisom ustawy z 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki. Stosuje się również przepisy ustaw: z 14 grudnia 2012 r. o odpadach, z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, z 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie morskim, z 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich, z 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach, z 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym itd. W ustawie wspomina się również międzynarodową konwencję MARPOL o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki sporządzoną w Londynie 2 listopada 1973 r.
Zgodnie z ustawową definicją portowe urządzenia do odbioru odpadów ze statków to wszelkie urządzenia stałe, ruchome i pływające przeznaczone do odbioru i gospodarowania odpadami ze statków. Pozostałościami ładunku są pozostałości jakichkolwiek ładunków na pokładzie lub w ładowniach czy zbiornikach, które pozostają po zakończonych operacjach załadunku i rozładunku, wraz z nadwyżkami ładunku po ładowaniu i rozładowaniu oraz jego resztkami, zarówno w stanie mokrym, jak i suchym, lub zawiesiny w wodzie przepłukującej, z wyłączeniem pyłu ładunku pozostającego na pokładzie po zamiataniu oraz pyłów na powierzchniach zewnętrznych statku. W skrócie można więc uznać, że zgodnie z ustawowym określeniem, pozostałościami ładunku są wszystkie jego pozostałości. Ustawa odwołuje się również do definicji zaczerpniętych z innych aktów. I tak pojęcia statku i statku rybackiego mają być rozumiane zgodnie z ustawą zapobieganiu o zanieczyszczaniu morza przez statki, a to oznacza, że statkami są urządzenia pływające używane w środowisku morskim, w tym również wodoloty, poduszkowce, statki podwodne, statki rybackie, rekreacyjne jednostki pływające, oraz umocowane i pływające platformy wiertnicze, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Natomiast statkami rybackimi będą statki wyposażone lub wykorzystywane handlowo do łowienia ryb lub innych żyjących w morzu organizmów – co skądinąd wydaje się intuicyjnie oczywiste.
Zarząd ma zapewnić statkom korzystającym z portu lub przystani morskiej dostęp na jego terenie do portowych urządzeń do odbioru odpadów. Urządzenia te mają mieć odpowiednią przepustowość, przez którą rozumie się zdolność do zapewnienia odbioru określonego rodzaju i ilości odpadów ze statków zwykle korzystających z portu lub przystani przy uwzględnieniu potrzeb operacyjnych użytkowników. Przepustowość winna być również dostosowana do wielkości oraz położenia geograficznego portu lub przystani morskiej oraz rodzajów zawijających statków.
Odprowadzanie i odbiór odpadów ze statków powinien odbywać się z zachowaniem środków ostrożności w celu uniknięcia zagrożenia dla osób przebywających w porcie oraz dla środowiska. Zarząd portu na stronie internetowej udostępnia informacje o odbiorze odpadów ze statków po polsku i angielsku oraz wprowadza je do Narodowego Systemu SafeSeaNet. Ma też sporządzać plan gospodarowania odpadami, konsultowany z zainteresowanymi i zatwierdzany przez organy wykonawcze samorządu terytorialnego. Tylko mały port niehandlowy może liczyć na zwolnienie z obowiązku sporządzania planu, jeśli portowe urządzenia do odbioru odpadów są zintegrowane z systemem gospodarowania odpadami komunalnymi zarządzanym przez gminę zgodnie z ustawą z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Odbiór odpadów powinien być kwitowany, monitorowany i raportowany, także Komisji Europejskiej.
Za odbiór i przetwarzanie odpadów ze statków, innych niż pozostałości ładunku, armatorzy wnoszą opłaty: pośrednią, dodatkową i specjalną. Opłatę pośrednią uiszcza się za każdy statek niezależnie od faktycznego odprowadzania odpadów. Odbiór i przetwarzanie dodatkowych ilości odpadów ze statków nieobjętych opłatą pośrednią następuje za opłatą dodatkową. Odbiór odpadów ze statków w czasie i w warunkach innych niż określone w planie gospodarowania odpadami następuje za opłatą specjalną. Wysokości opłat nie powinny zniechęcać armatorów do korzystania z portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków.
Okazuje się więc, że banalną w sumie sprawę usuwania odpadów ze statków reguluje kilka ustaw i aktów międzynarodowych. Wydawałoby się, że powinny wystarczyć – z naszej strony – ogólne przepisy prawa ochrony środowiska i obszerniejsze rozporządzenie wykonawcze. Niestety dominuje tendencja, że nawet w sprawach specjalistycznych, technicznych, powinien się wypowiedzieć europejski parlament dyrektywą i krajowy – w formie ustawy. Mnożenie liczby aktów i ilości przepisów prowadzi niestety do skomplikowania relacji między nimi, a w konsekwencji – do skomplikowania codziennego życia. Czy może pojawić się w przyszłości ustawa o ochronie środowiska przed transportem kolejowym i usuwaniu odpadów z wagonów ? Mam nadzieję, że nie…
Piotr Świątecki
