Naturalnym jest, by po powołaniu nowego rządu przypomnieć strukturę organów państwowych, sprawujących nadzór nad transportem, w tym transportem kolejowym. Piszę o organach centralnych, ale proszę nie zapominać, że pewne kompetencje w tym zakresie ma także samorząd terytorialny.
Naczelnym organem administracji rządowej w zakresie transportu publicznego jest minister właściwy w sprawach transportu – tzw. minister działowy (tego pojęcia używamy od czasu wejścia w życie tzw. ustawy o działach administracji rządowej). Wiele dziesięcioleci (od czasów przedwojennych, z krótkimi przerwami) urząd nosił nazwę Ministerstwa Komunikacji, aż do powołania w 1987 r. Ministerstwa Transportu, Żeglugi i Łączności, przekształconego po dwóch latach w funkcjonujące do 2001 r. Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej.
Wydaje się, że MTiGM miało najszerszy zakres działania, zwłaszcza jeśli uwzględnimy nadzór nad ponad 500 przedsiębiorstwami państwowymi, powstałymi m. in. w wyniku wydzielenia z PKP tzw. zakładów zaplecza (ZNTK, PBK itp.), podziału krajowego PKS oraz wydzielenia tzw. sektora wykonawczego z Dyrekcji Generalnej Dróg Publicznych.
Później pojawiały się różne warianty działów wchodzących w skład urzędu ministra właściwego do spraw transportu. Między innymi przez pewien czas resort infrastruktury i rozwoju, kierowany przez wicepremier Elżbietę Bieńkowską obejmował również dział rozwój.
Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa zostało utworzone w 2015 r. poprzez połączenie działów: budownictwo, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo i transport z resortu Infrastruktury i Rozwoju, łączność (z resortu cyfryzacji), administracja – w zakresie geodezji i kartografii (z MSWiA).
W styczniu 2018 r. z resortu infrastruktury i budownictwa wyłączone zostały sprawy budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego i włączone do Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju, powstałego w drodze przekształcenia Ministerstwa Rozwoju.
Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa natomiast zostało przekształcone w Ministerstwo Infrastruktury w drodze wydzielenia działów budownictwo, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo.
W 2018 r. Premier znowelizował rozporządzenie atrybucyjne, odbierając Ministrowi Infrastruktury dział budownictwo etc., a pozostawiając jedynie dwa: transport i łączność oraz odpowiednio – dyspozycję częściami 26 i 39 budżetu państwa. Od końca 2019 r. w resorcie połączono działy: transport, żegluga śródlądowa, gospodarka morska i gospodarka wodna.
Powołanie w ramach resortu dwóch pełnomocników rządu (ds. Centralnego Portu Komunikacyjnego oraz ds. przeciwdziałania wykluczeniu komunikacyjnemu ), przejęcie nadzoru nad PLL LOT S.A. przez ministra rozwoju oraz nadzoru nad Urzędem Transportu Kolejowego przez Premiera zawęziło zakres działania tego ministra w sposób nieznajdujący precedensów w przeszłości. Nastąpił podział kompetencji administracyjnych w odniesieniu do transportu pomiędzy następujące organy centralne: prezesa Rady Ministrów, prezesa UTK podległego premierowi, ministra właściwego do spraw rozwoju, ministra właściwego do spraw transportu oraz dwóch pełnomocników rządu (przy czym jeden z nich, ds. CPK, został przeniesiony do resortu rozwoju).
Klasyfikacja przedmiotowa administracji powinna mieć charakter obiektywny, a więc i stabilny. Jednakże zmiany wprowadzane w tym zakresie pokazują, że tak nie jest. Pierwszym przykładem jest wyżej wskazana zmiana podporządkowania Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego. Minister właściwy do spraw transportu przestał nadzorować organ, który odpowiada za bezpieczeństwo kolei i regulację rynku kolejowego, a jednocześnie nadal nadzoruje Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego, spełniającego podobną (analogiczną) rolę w lotnictwie cywilnym. Można więc uznać, że część działu transport przejął Prezes Rady Ministrów.
Istotnym przykładem niestabilności klasyfikacji działowej są również zmiany w zakresie gospodarowania mieniem państwowym, które można nazwać diametralnym odwróceniem proporcji.
Otóż do 1996 r. ministrowie branżowi pełnili rolę organów założycielskich przedsiębiorstw państwowych oraz reprezentantów Skarbu Państwa w stosunku do spółek, działających w nadzorowanych przez nich branżach. W ramach reformy centrum gospodarczego rządu przeprowadzonej w 1996 r. reprezentację Skarbu Państwa w spółkach co do zasady przejął nowo powołany wówczas organ Minister Skarbu Państwa, zaś funkcję organów założycielskich przedsiębiorstw państwowych, w odniesieniu do większości z nich – wojewodowie. Ustawa z 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym ustanowiła, jako regułę, iż Skarb Państwa jest reprezentowany przez Prezesa Rady Ministrów. Nadzór właścicielski nad PLL LOT S.A. objął Minister Finansów i Rozwoju. Tymczasem PLL LOT jest tzw. flagowym polskim przewoźnikiem lotniczym i pozbawienie wpływu na to przedsiębiorstwo jest istotnym ograniczeniem zakresu działania ministra właściwego ds. transportu w tej dziedzinie.
Obecnie minister właściwy do spraw transportu (Minister Infrastruktury) sprawuje nadzór nad Prezesem Urzędu Lotnictwa Cywilnego, Generalnym Dyrektorem Dróg Krajowych i Autostrad oraz Głównym Inspektorem Transportu Drogowego, a podlegają mu: Transportowy Dozór Techniczny oraz Polska Agencja Żeglugi Powietrznej. Nadzorował jeszcze Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, lecz jak już wspomniałem wcześniej, od 30 grudnia 2016 r. organ ten podlega Premierowi.
Szczególne osłabienie roli resortu transportu wiąże się z przejęciem przez pełnomocnika ds. CPK olbrzymiej części zadań inwestycyjnych na kolei, drogach i w lotnictwie. Można rzec, że przyszłość polskiego transportu kształtuje się przy bardzo ograniczonym udziale tego resortu.
Piotr Świątecki
piotr.swiatecki@wolnadroga.pl
Tekst ten poświęcam pamięci mojego przyjaciela, mecenasa Bogumiła Szczepańskiego, dyrektora w Departamencie Prawnym Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, zmarłego 29 grudnia 2013 r. – przed dziesięciu laty – z którym ponad ćwierć wieku temu w tym urzędzie pracowałem.
