Wydarzenia na północno-wschodniej granicy Rzeczypospolitej są jednym z dominujących tematów przekazów medialnych i rozmów prywatnych. Z tych względów w skrócie przedstawiam niektóre aspekty formalne tej sprawy. Nie piszę o sprawach oczywistych – jak obowiązek ochrony granic czy wymaganie, by przekraczać je wyłącznie w miejscach przejść granicznych, z paszportem i często – z wizą. Skupiam się na ochronie prawnej udzielanej w Polsce cudzoziemcom.
Ustawa z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określa zasady, warunki i tryb udzielania takiej ochrony. Ustawa odwołuje się też do Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, sporządzoną w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. Konwencja definiuje „uchodźcę” jako osobę, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Konwencja zastrzega, iż każdy uchodźca ma – w stosunku do państwa, w którym się znajduje – obowiązki, które obejmują w szczególności przestrzeganie praw i przepisów, a także środków podjętych w celu utrzymania porządku publicznego.
Jest bardzo prawdopodobne, że znaczna część osób, próbujących przedrzeć się z Białorusi do Niemiec przez polskie terytorium nie spełnia międzynarodowej definicji uchodźców, a jest też pewne – że przedzierając się obok przejść naruszają polskie prawo i porządek publiczny. Wiemy też, nie zamierzają zostawać u nas, zaś Niemcy, nawet jak ich uznają za uchodźców w rozumieniu Konwencji, będą przekazywać do Polski jako bezpiecznego kraju.
Zgodnie z ustawą o ochronie, na naszym terytorium cudzoziemcowi udziela się ochrony w jednej z czterech form: przez nadanie statusu uchodźcy, udzielenie ochrony uzupełniającej, udzielenie azylu i udzielenie ochrony czasowej.
Cudzoziemcowi nadaje się status uchodźcy, jeżeli na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju. Jak w Konwencji. Prześladowanie, o którym tu mowa, musi ze względu na swoją istotę lub powtarzalność stanowić poważne naruszenie praw człowieka lub być kumulacją różnych działań lub zaniechań, w tym stanowiących naruszenie praw człowieka, których oddziaływanie jest równie dotkliwe jak prześladowania. Prześladowanie może polegać w szczególności na użyciu przemocy fizycznej lub psychicznej, zastosowaniu środków prawnych, administracyjnych, policyjnych lub sądowych w sposób dyskryminujący.
Przy ocenie powodów prześladowania bierze się pod uwagę, że: pojęcie rasy obejmuje m.in. kolor skóry, pochodzenie lub przynależność do określonej grupy etnicznej. Pojęcie narodowości nie jest ograniczone do posiadania obywatelstwa lub jego braku, lecz obejmuje też przynależność do grupy określonej przez tożsamość kulturową, etniczną lub językową, wspólne pochodzenie geograficzne lub polityczne, lub powiązanie z ludnością w innym państwie. Pojęcie przekonań politycznych obejmuje m.in. posiadanie opinii, myśli lub przekonań w sprawach związanych z prześladowcami, oraz w sprawach ich polityki lub metod działania. Cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy, udziela się ochrony uzupełniającej, gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na ryzyko poważnej krzywdy przez orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji, tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie, poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji konfliktu zbrojnego.
Prześladowcami lub krzywdzicielami mogą być organy władzy publicznej kraju pochodzenia, ugrupowania lub organizacje kontrolujące ten kraj lub znaczną jego część.
Deklaracje zamiaru złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przyjmowane są w placówkach Straży Granicznej; deklaracje osób niepełnosprawnych, w podeszłym wieku, kobiet ciężarnych, będących w szpitalu lub zakładzie karnym mogą być złożone pocztą.
Wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej jest niedopuszczalny, gdy inne państwo jest krajem pierwszego azylu dla wnioskodawcy.
Powinno to być państwo, w którym ochrona przed prześladowaniem lub poważną krzywdą jest skuteczna i trwała, a władze chcą i są w stanie zapobiegać prześladowaniom.
Na koniec oczywisty wniosek – człowiek ma prawo szukania lepszych warunków życia, zwłaszcza wówczas, gdy żyje w kraju zniszczonym wojną (Syria, Irak, Afganistan) lub nieskutecznie od dawna ubiegającym się o zjednoczenie i niepodległość (Kurdystan). Powinniśmy pomagać w miarę możliwości potrzebującym, także jako Naród, który znosił różne przeciwności i siłą rzeczy – rozumie więcej. Lecz bardzo trudno jest pomagać komuś, kto próbuje siłą włamać się do naszego domu i obrzuca jego mieszkańców kamieniami….
Piotr Świątecki
