W Dzienniku Ustaw z 12 marca br. pod pozycją 583 została opublikowana ustawa z tej samej daty, z 12 marca 2022 r., o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Dwa tygodnie temu przedstawiłem garść ogólnych uwag na jej temat, dziś piszę o szczegółach regulacji, dotyczących w istocie nas wszystkich, a także – o kolejnych ustawach składających się na nasze prawo ukraińskie, tj. na przepisy, stanowione w reakcji na przybycie milionów uchodźców wojennych z Ukrainy.
Przypominam, że z założenia goście mają korzystać z przywilejów przyznanych omawianą tu ustawą przez nie więcej niż 18 miesięcy. Pamiętajmy jednak, że ustawę można zawsze znowelizować i termin wydłużyć (skrócenie natomiast byłoby natomiast odebraniem chronionych praw nabytych). Punktem wyjścia do działań wspierających przybyszy jest ewidencja. Straż Graniczna prowadzi rejestr Ukraińców – uchodźców, przekraczających granicę. Później otrzymują oni w gminach numery ewidencyjne PESEL. Minister informatyzacji prowadzi odrębny rejestr Ukraińców – posiadaczy PESEL.
Za wsparcie imigrantów z Ukrainy odpowiadają wojewodowie, którzy mają im zapewniać (a więc i finansować ze środków publicznych) zakwaterowanie, wyżywienie, transport, środki czystości, inne niezbędne produkty przez pierwsze dwa miesiące pobytu w Polsce.
Wojewodowie koordynują działania organów władzy publicznej oraz organizacji pozarządowych i przedsiębiorców w zakresie udzielania pomocy Ukraińcom. Mogą wydawać polecenia organom administracji rządowej, państwowym osobom prawnym, organom samorządu terytorialnego, samorządowym osobom prawnym i innym jednostkom organizacyjnym.
Każdy – w tym również osoby fizyczne – kto zapewnił zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, może wnioskować o świadczenie pieniężne w wysokości 40 zł dziennie na osobę – na czas w zasadzie nie dłuższy, niż 60 dni. Wzór wniosku o to świadczenie określił Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji rozporządzeniem z 16 marca 2022 r., natomiast samą kwotę – 40 zł – ustaliła Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 15 marca 2022 r. w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty.
Ponadto każdemu Ukraińcowi wpisanemu do systemu PESEL przysługuje jednorazowo 300 zł wypłacane z budżetu na utrzymanie, na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.
Ukraińcy przebywający legalnie na naszym terytorium mogą pracować i prowadzić działalność gospodarczą, mają prawo do świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, świadczenia na dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego, dofinansowania pobytu dziecka w żłobku. Mogą dostawać świadczenia z pomocy społecznej, kredyty studenckie i stypendia socjalne.
Za zgodą wojewody, starosty lub marszałka województwa Ukraińcy nieznający języka polskiego mogą być zatrudniani jako wychowawcy oraz opiekunowie dziecięcy, pedagodzy i psycholodzy w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej i placówkach wsparcia dziennego. Ustawa określa też uproszczone zasady podejmowania pracy w Polsce przez wykładowców wyższych uczelni, pracowników naukowych, lekarzy, pielęgniarki i położne.
Przewidziano ułatwienia w organizowaniu nauki szkolnej dla ukraińskich dzieci, których część zresztą z naszego terytorium bierze udział w nauczaniu zdalnym w swoich, ukraińskich szkołach.
Imigrantom jest zapewniona bezpłatna pomoc psychologiczna i żywnościowa, wsparcie PFRON (niepełnosprawnym). Opieka medyczna przysługuje im prawie tak samo jak osobom objętym ubezpieczeniem zdrowotnym, nie mogą tylko korzystać z uzdrowisk. Świadczenia opieki zdrowotnej są finansowane z NFZ i refinansowane dotacją z budżetu państwa.
W Banku Gospodarstwa Krajowego utworzono Fundusz Pomocy do finansowania pomocy Ukrainie i Ukraińcom. Związek metropolitalny na Górnym Śląsku, samorządowe województwa, powiaty, ich związki i stowarzyszenia oraz gminy mogą udzielać pomocy społecznościom lokalnym i regionalnym innych państw. Podstawą udzielenia takiej pomocy jest uchwała organu stanowiącego (rady bądź sejmiku).
Tyle relacji o ustawie z 12 marca br. o pomocy obywatelom Ukrainy (…). Jeszcze kilka słów o kolejnych aktach naszego prawa ukraińskiego.
26 marca br. w Dzienniku Ustaw ukazały się trzy ustawy przyjęte 23 marca:
- o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (poz. 682),
- o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (poz. 683)
- o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy (poz. 684).
Pierwsza z nich (poz. 682) usuwa wymaganie, by uprawnieni do świadczeń Ukraińcy przybywali bezpośrednio z terytorium Ukrainy. W ten sposób – z mocą wsteczną, bo zmiana wchodzi w życie 24 lutego – wszystkie uprawnienia uchodźcze rozciągane są na osoby przybywające do Polski z innych, już bezpiecznych dla nich krajów (jak Węgry, Mołdawia). Daje te pewnej grupie uchodźców wybór, ze wsparcia którego gospodarza chcą skorzystać i może zwiększyć liczbę imigrantów, o których będzie się musiało troszczyć państwo polskie.
Dochodzi tu do paradoksu, bowiem jednym z argumentów uzasadniających powstrzymywanie uchodźców syryjskich, irackich czy afgańskich na granicy białoruskiej był fakt, iż Białoruś była już dla nich bezpiecznym państwem. Takimi bezpiecznymi państwami są dziś dla Ukraińców Słowacja czy Węgry, ale mimo to otwieramy im możliwość pobytu w Polsce, traktując lepiej, niż przybyszy z Białorusi.
Druga nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy przyjęta tego samego dnia, 23 marca, dotyczy organizacji opieki nad małoletnimi Ukraińcami przybyłymi bez rodzin (sierotami).
Trzeci akt, ustawa o szczególnych regulacjach w zakresie transportu i gospodarki morskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy odnosi się do przewozów drogowych i kolejowych związanych z konfliktem i ich dokumentacji oraz kwalifikacji ukraińskich transportowców, przejściowo redukując niektóre standardy bezpieczeństwa.
Do końca br. dobowy czas pracy obsady i obsługi pociągów pasażerskich z Ukrainy do Polski może być wydłużony do 16 godzin, przy czym łączny czas prowadzenia pojazdu kolejowego lub pociągu nie może przekroczyć 9 godzin. Wiąże się z tym ograniczenie wymaganego nieprzerwanego odpoczynku dobowego do nie mniej niż 8 godzin, i nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego do nie mniej niż 32 godzin.
Do końca br. czasie maszyniści nieznający linii kolejowych mogą prowadzić pojazdy (pociągi) bez obecności w kabinie innego maszynisty lub przedstawiciela zarządcy infrastruktury kolejowej znającego drogę – ale z prędkością ograniczoną do 60 km/h.
Dopuszcza się również prowadzenie pociągów pasażerskich przez maszynistów uprawnionych wyłącznie do prowadzenia pociągów towarowych. Wyjątkowo również kierownicy pociągów ewakuacyjnych nie muszą znać obsługiwanych odcinków linii. Zarządca infrastruktury może nie pobierać od przewoźników opłat za minimalną obsługę towarowych przewozów humanitarnych i ubiegać się o wyrównanie uszczerbku z Funduszu Pomocy.
Fundusz ten wyrównywać będzie również ryczałtowo koszty dostępu do linii kolejowych, energii trakcyjnej albo paliwa trakcyjnego, utrzymania taboru, amortyzacji, remontów, ubezpieczeń, pracy obsługi konduktorskiej i drużyn trakcyjnych, obsługi podróżnych oraz funkcjonowania stacji zwrotnych pozarozkładowych pociągów lub wagonów pasażerskich przewożących uchodźców z Ukrainy. Ryczałt wyniesie od 68 zł za jeden pociągokilometr do 5 zł za jeden wagonokilometr (w przypadku dodatkowego wagonu włączonego do pociągu pasażerskiego stałego kursowania).
Z Funduszu Pomocy mają być również pokryte dodatkowe koszty lub utracone przychody wykonawców umów dotyczących kolejowego, publicznego transportu zbiorowego.
Piotr Świątecki
