Współczesne państwo można przyrównać do skomplikowanej maszyny. Jej elementami (częściami) są obywatele, organy, urzędy, służby, a instrukcjami obsługi – konstytucja i ustawy – czyli generalnie – prawo. Budowa państwa przebiega podobnie jak projektowanie maszyny; należy przewidywać różne sytuacje praktyczne i odpowiednio do nich kształtować strukturę i zasady działania aparatu państwowego. I podobnie jak w mechanice – prostota rozwiązań organizacyjnych i prawnych jest niedocenianą wartością tak samo, jak prostota rozwiązań technicznych.
Zwykle zakładamy, że prawo stanowione jest racjonalnie i celowo. Założenie racjonalności ustawodawcy jest zasadniczą dyrektywą interpretacyjną, to znaczy, że jeśli nie jesteśmy w stanie jednoznacznie domyśleć się, o co chodzi w konkretnym przepisie, odczytujemy go („dekodujemy”) przyjmując, że został napisany rozsądnie.
Kolejną fundamentalną zasadą jest podział kompetencji, przede wszystkim – tzw. trójpodział pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ten trójpodział nigdzie na świecie nie działa doskonale, ale na zasadę Monteskiusza chętnie się wielu powołuje. W istocie zawsze ktoś ma przewagę, w polskich warunkach pierwsze skrzypce zdaje się grać Rada Ministrów (Rząd). Chociażby to, że rząd przygotowuje większość projektów aktów prawnych uchwalanych potem przez parlament…
Często projektodawcy rozwiązań prawnych stają przed pokusami zastosowania rozwiązań szczególnych. Niekiedy są to konstrukcje piętrowe, jak na przykład przepisy dotyczące lotnisk, które zawarte są w Prawie lotniczym, w ustawie szczególnej o lokalizacji lotnisk i jeszcze w przepisach dotyczących CPK. W szczególnie istotnych politycznie sprawach medialnych jednostki organizacyjne pełniące funkcje publiczne otrzymały formę spółek handlowych (TVP S.A., PR S.A., PAP S.A.), ale też własne ustawy i odrębny tryb powoływania organów. Uznając szczególne znaczenie tych mediów ustanowiono w Konstytucji organ, który ma stać na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. To Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Konstytucja nie przesądza jednak o tym, z jakich narzędzi ma korzystać KRRiTV, ustawodawca powołał więc w 2016 roku kolejny organ – Radę Mediów Narodowych – uprawniony do nadzoru personalnego (powoływania i odwoływania) rad nadzorczych tych spółek. Rady nadzorcze z kolei są uprawnione kodeksem handlowym do powoływania zarządów TVP, PR i PAP.
Fakt, iż konstytucyjnie umocowana KRRiTV nie uczestniczy w rozstrzygnięciach personalnych, jest przez część zainteresowanych kwestionowany. Z drugiej jednak strony zwraca się uwagę na to, iż zasadniczy cel – uniemożliwienie rządowi „ręcznego sterowania” spółkami – został osiągnięty przez powołanie Rady Mediów Narodowych.
Niewątpliwie omawiane rozwiązania nie cechują się pożądaną prostotą, toteż nic dziwnego, że w sytuacji kryzysowej doszło do napięć i kontrowersji skutkujących funkcjonowaniem obok siebie – w każdej z wymienionych spółek – po dwóch zarządów i rad nadzorczych. Do dotąd funkcjonujących, powołanych przez Radę Mediów Narodowych rad nadzorczych swoje rady dołożył minister kultury występujący jako reprezentant właściciela – Skarbu Państwa. Obie strony mają swoje argumenty i dziś już każdy Polak ma już swoje zdanie na ten temat, który zestaw władz jest prawdziwy, bowiem pod wpływem licznych informacji medialnych wszyscy zostaliśmy specjalistami od prawa handlowego i medialnego. Ja również mam swój pogląd, lecz zachowam go w dyskrecji pamiętając o tym, że i tak kluczowe jest stanowisko sądu rejestrowego, który musi się opowiedzieć za jedną z dwóch szkół interpretacyjnych. Obawiam się, że to też nie zakończy od razu sporu…
Co ciekawe, zgłoszenia dwóch kompletów władz w każdej z trzech spółek spotkają się w sądzie rejestrowym z wnioskami ministra kultury stawiającego wszystkie trzy w stan likwidacji. Decyzję o postawieniu ich w stan likwidacji minister kultury podjął 27 grudnia po zawetowaniu przez prezydenta RP ustawy okołobudżetowej. Prezydent zakwestionował planowanie dla TVP wielkiej dotacji w obecnych, kontrowersyjnych okolicznościach. Możliwe, że obok podwójnych rad nadzorczych i zarządów w spółkach pojawią się likwidatorzy… W tych trudnych okolicznościach sąd może się zdecyduje na zastąpienie całego tego towarzystwa… kuratorami spółek? (tak, spółka też może mieć kuratora, aczkolwiek tylko w szczególnych okolicznościach).
Zacząłem ten tekst od porównania państwa – naszego, polskiego państwa – do maszyny. W części medialnej naszej wspólnej maszyny mamy niewątpliwie usterkę. Może – podkreślam – może – udałoby się jej uniknąć, gdyby regulacje prawne nie dawały szansy rozbieżnych interpretacji? Uzasadnieniem ich skomplikowania miało być zapewnienie mediom niezależnej pozycji – ale czy to jest rzeczywiście możliwe i czy istotnie jest pożądane? Bo że się dotąd nie udało, to chyba nikt nie ma złudzeń…
Przyjmujemy niekiedy pewne tezy za swoje bez głębszej refleksji i dajemy się oszukiwać na kolejne nowe otwarcia, etapy reformy gospodarczej, zwalczanie błędów i wypaczeń. Chcemy wierzyć w zmianę na lepsze i jesteśmy w tym niestety naiwni. To piękna, bo szlachetna, polska, narodowa cecha. Ale pomyślmy przez chwilę, jak ci, którzy Polski nie lubią, odbierają wejście siłą do budynków zajmowanych przez stacje telewizyjne, ale i bierność i nieporadność ich ochrony, brak procedur reagowania na sytuacje nadzwyczajne, wielodniowe trwanie w klinczu…
Bismarck powiedział, że konsumenci nie powinni widzieć, jak się robi kiełbasę i jak się robi politykę. Co do kiełbasy postulat kanclerza jest spełniony. Z polityką tak się w epoce mediów cyfrowych nie da. Czasem szkoda, bo niektóre zdarzenia mogą być błędnie odczytywane jako przyzwolenie na lekceważenie państwa i prawa. Dlatego coraz ważniejsze staje się, także w coraz trudniejszej sytuacji międzynarodowej, by prawo i procedury były sprawnymi narzędziami służącymi naszej narodowej wspólnocie; prostymi, jednoznacznymi, skutecznymi i rzetelnymi.
Piotr Świątecki
piotr.swiatecki@wolnadroga.pl
