RODO, rozporządzenie o ochronie danych osobowych, opuściło pierwsze strony gazet. Ten unijny akt, odpowiadający na wyzwania, które zidentyfikowano już w latach siedemdziesiątych XX wieku, gdy pojawiły się komputery zdolne do przetwarzania większej ilości danych, ma zapewnić nam prywatność, czyli zaspokoić w tej, drobnej części potrzebę bezpieczeństwa – jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Nie „będą spisane czyny i rozmowy”, jak zapowiadał poeta – przeciwnie – zyskujemy prawo do bycia zapomnianym. Imię, nazwisko i inne informacje związane z człowiekiem zyskują ochronę nie mniej skuteczną, niż prawo do życia i zdrowia. Ale nie we wszystkich okolicznościach… Są sytuacje, w których prywatność nieco traci znaczenie w konfrontacji z walką z terroryzmem – a więc również z dążeniem do zwiększenia poziomu bezpieczeństwa…
Ustawa z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz. z 2022 r. poz. 593 ze zm.) jest elementem rozbudowanego systemu kontroli finansowej, opartego m.in. na licznych aktach prawa europejskiego. Została przyjęta, by wprowadzić do polskiego systemu prawnego wymagania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Jednocześnie uzupełnia i wykonuje rozporządzenia unijne, m.in.: nr 2580/2001 w sprawie szczególnych środków restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na celu zwalczanie terroryzmu, nr 881/2002 wprowadzające niektóre szczególne środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom związanym z organizacjami ISIL (Daisz) i Al-Kaida, nr 1889/2005 w sprawie kontroli środków pieniężnych wwożonych do Wspólnoty lub wywożonych ze Wspólnoty, nr 753/2011 w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, grupom, przedsiębiorstwom i podmiotom w związku z sytuacją w Afganistanie.
Ustawa z 1 marca 2018 r. angażuje do systemu przeciwdziałania terroryzmowi przedsiębiorców różnych branż jako tzw. instytucje zobowiązane. Do podmiotów zobowiązanych należą m.in. wszyscy przedsiębiorcy w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane. Na ustawowej liście podmiotów zobowiązanych znajdziemy m.in. banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, oddziały instytucji kredytowych i inne instytucje finansowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, firmy inwestycyjne, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń , notariuszy, adwokatów, radców prawnych i doradców podatkowych, fundacje i stowarzyszenia, a nawet pośredników w obrocie nieruchomościami.
Instytucje obowiązane stosują wobec swoich klientów tzw. środki bezpieczeństwa finansowego. Środki te obejmują m.in. identyfikację klienta oraz weryfikację jego tożsamości, ocenę stosunków gospodarczych i, stosownie do sytuacji, uzyskanie informacji na temat ich celu i zamierzonego charakteru, bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych klienta, w tym badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta – w przypadkach uzasadnionych okolicznościami. Instytucje obowiązane identyfikują również osobę upoważnioną do działania w imieniu klienta oraz weryfikują jej tożsamość i umocowanie do działania w jego imieniu. Mogą przetwarzać informacje zawarte w dokumentach tożsamości klienta i osoby upoważnionej do działania w jego imieniu oraz sporządzać ich kopie. Środki bezpieczeństwa finansowego stosuje się w przypadku m.in. nawiązywania stosunków gospodarczych i przeprowadzania transakcji okazjonalnej o równowartości 15.000 euro lub większej. Identyfikacja klienta w przypadku osoby fizycznej polega na ustaleniu: imienia i nazwiska, obywatelstwa, numeru PESEL, serii i numeru dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby oraz kraju urodzenia.
Weryfikacja tożsamości klienta, osoby upoważnionej do działania w jego imieniu oraz beneficjenta rzeczywistego polega zwykle na potwierdzeniu ustalonych danych identyfikacyjnych na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby fizycznej.
Klientem jest osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której instytucja obowiązana świadczy usługi lub dla której wykonuje czynności wchodzące w zakres prowadzonej przez nią działalności zawodowej, w tym z którą instytucja obowiązana nawiązuje stosunki gospodarcze, lub na zlecenie której przeprowadza transakcję okazjonalną.
Warto też pamiętać, że zgodnie z art. 165a. kodeksu karnego kto gromadzi, przekazuje lub oferuje środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości w zamiarze sfinansowania przestępstwa o charakterze terrorystycznym podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12, nawet jeśli działa nieumyślnie.
Relacjonowane tu przepisy angażują licznych przedsiębiorców, niezależnych od administracji publicznej, w działania wchodzące w skład globalnego programu walki z terroryzmem. Przedsiębiorcy ci zyskują prawo gromadzenia naszych danych wrażliwych i są obciążeni obowiązkiem kontroli tego, jak rozporządzamy naszym mieniem. Konstruktorzy tego globalnego systemu uznali, że najlepszym sposobem ograniczenia terroryzmu jest jego zagłodzenie, które dla swej skuteczności wymaga globalnego zasięgu.
Uczestnicząc lojalnie w globalnej koalicji antyterrorystycznej nie powinniśmy ulegać nienawiści dla nieszczęśników, którzy wybierają terror jako sposób realizacji swoich celów i pragnień, bo są słabsi i nie widzą innej drogi. Paradoksalnie, słusznie potępiając dziś przemoc w każdej postaci jednocześnie zachowujemy we wdzięcznej, patriotycznej pamięci bohaterów polskiej historii, którzy działali podobnie jak dzisiejsi bojownicy islamscy, podejmując akty terroru w Powstaniu Styczniowym, pod Bezdanami, w rewolucji 1905 roku…
Piotr Świątecki
