W Unii Europejskiej marnuje się rocznie ok. 180 kg żywności na osobę. Choć marnotrawstwo jest wpisane w system kapitalistyczny jako jeden z rynkowych regulatorów, w sytuacji znaczących deficytów nękających świat w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych – w tym także pojawiającego się w wielu miejscach globu deficytu żywności – tak wielkie marnotrawstwo wymaga przeciwdziałania. Taką motywację miał parlament, uchwalając 19 lipca 2019 r. ustawę o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności.
Ustawa ta określa zasady postępowania z żywnością oraz obowiązki sprzedawców żywności w celu przeciwdziałania jej marnowaniu oraz negatywnym skutkom społecznym, środowiskowym i gospodarczym wynikającym z marnowania żywności. Uprzedzić należy bezzasadne obawy – chodzi o marnotrawstwo na etapie dystrybucji, nikt nie będzie nam zaglądał do lodówek. Legalna definicja zawęża znaczenie pojęcia; marnowanie żywności to z perspektywy ustawy wycofywanie z etapu dystrybucji żywności, która spełnia wymogi prawa żywnościowego, w tym określone w rozporządzeniu (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającym ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującym Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającym procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności. W szczególności chodzi o wycofywanie z dystrybucji żywności ze względu na zbliżający się upływ terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości lub ze względu na wady wyglądu tych środków spożywczych albo ich opakowań i przeznaczanie ich do unieszkodliwiania jako odpady.
Przez żywność ustawodawca rozumie środki spożywcze według określenia art. 2 rozporządzenia (WE) nr 178/2002. Rozporządzenie to definiuje środki spożywcze jako jakiekolwiek substancje lub produkty przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub których spożycia przez ludzi można się spodziewać, w tym napoje, guma do żucia i wszelkie substancje, łącznie z wodą, świadomie dodane do żywności podczas jej wytwarzania, przygotowania lub obróbki. Definicja ta obejmuje wodę zgodną z normami określonymi stosownie do art. 6 dyrektywy 98/83/WE. Do środków spożywczych rozporządzenie nie zalicza: pasz; zwierząt żywych, chyba że mają być one wprowadzone na rynek do spożycia przez ludzi; roślin przed dokonaniem zbiorów; produktów leczniczych; kosmetyków, tytoniu i wyrobów tytoniowych, narkotyków, substancji psychotropowych oraz kontaminantów.
Sprzedawcą żywności jest podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze, o którym mowa w art. 3 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 178/2002, w zakresie sprzedaży żywności w jednostce handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży powyżej 250 m2, w której przychody ze sprzedaży żywności stanowią co najmniej 50% przychodów ze sprzedaży wszystkich towarów. Sprzedawca ma współpracować z organizacją pozarządową. Celem statutowym tej organizacji ma być wykonywanie zadań publicznych w zakresie pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób, wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, działalności charytatywnej, polegającej w szczególności na przekazywaniu żywności osobom potrzebującym lub prowadzeniu zakładów żywienia zbiorowego dla osób potrzebujących.
Sprzedawca jest obowiązany do zawarcia umowy w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności z taką organizacją. Umowa ma dotyczyć nieodpłatnego przekazywania żywności, w szczególności ze względu na wady wyglądu tej żywności albo jej opakowań. Umowa nie będzie obejmować napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2% oraz mieszanin piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5%. Przekazywana żywność jest przeznaczona do wykonywania przez tę organizację zadań.
Umowa taka powinna zawierać m.in. postanowienia dotyczące:
1) czasu i sposobu przekazywania żywności organizacji oraz rodzaju przekazywanej żywności;
2) podziału kosztów odbioru i dystrybucji żywności pomiędzy stronami umowy;
3) przypadków, w których organizacja może zrezygnować lub odmówić odbioru żywności;
4) okresu obowiązywania umowy oraz odpowiedzialności stron za niedotrzymanie warunków umowy, w tym warunków wypowiedzenia.
Sprzedawca żywności jest obowiązany do prowadzenia w jednostce handlu kampanii edukacyjno-informacyjnych w zakresie racjonalnego gospodarowania żywnością oraz przeciwdziałania marnowaniu żywności co najmniej raz w roku przez co najmniej dwa kolejne tygodnie, w każdym dniu działalności jednostki handlu, wspólnie z organizacją, z którą zawarł umowę. Na tę kampanię można przeznaczyć nie więcej niż 20% środków pochodzących z opłaty za marnowanie żywności.
Sprzedawca żywności jest obowiązany do ponoszenia opłaty za marnowanie żywności obliczanej jako iloczyn stawki opłaty i masy marnowanej żywności. Podstawę obliczenia opłaty stanowi 90% masy marnowanej żywności w kilogramach. Stawka opłaty wynosi 0,1 zł za 1 kg marnowanej żywności. Opłatę pomniejsza się o koszty poniesione przez sprzedawcę na prowadzone kampanie edukacyjno-informacyjne, oraz koszty wykonania umowy z organizacją, w szczególności transportu i dystrybucji żywności.
Sprzedawca żywności ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty na koniec roku kalendarzowego i wnosi ją na rachunek bankowy organizacji, z którą zawarł umowę, do 30 kwietnia następnego roku. Jeżeli sprzedawca żywności zawarł umowę z więcej niż jedną organizacją, opłatę dzieli się między wszystkie organizacje proporcjonalnie do ilości odebranej przez nie żywności.
Środki pochodzące z opłaty przeznaczane są na działania w zakresie przeciwdziałania marnowaniu żywności. W przypadku, gdy wysokość całej opłaty nie przekracza 300 zł, nie wnosi się jej.
Jak Państwo sądzicie, czy marnotrawstwo żywności w Polsce zostanie znacząco ograniczone tą ustawą?
Piotr Świątecki
