W rozważaniach i przytaczanych historiach na temat „Solidarności” i ogólnie czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, które ukazują się na łamach „Wolnej Drogi”, warto również więcej miejsca poświęcić nie tyle wydarzeniom, co ich twórcom. To ludzie, o których będą ukazywać się kolejne teksty były siłą sprawczą i motorem napędowym strajków, protestów, manifestacji i ogólnych zmian, które ostatecznie doprowadziły do likwidacji ustroju komunistycznego w Polsce. Pierwszą postacią, która zostanie opisana będzie Karol Modzelewski.
Karol Cyryl Modzelewski urodził się 23 listopada 1937 roku w Moskwie jako Cyryl Budniewicz. Jego ojciec Aleksander Budniewicz był Rosjaninem; służył w Armii Czerwonej w stopniu podchorążego. Jego matka Natalia Wilter, wywodziła się z rodziny zrusyfikowanych wileńskich Żydów.
Wkrótce po narodzinach syna Aleksander Budniewicz został aresztowany i zesłany do lagru. W 1939 roku matka Karola związała się z polskim działaczem komunistycznym Zygmuntem Modzelewskim, który do 1937 roku przebywał na emigracji we Francji, a w latach 1937-1939 poddawany był represjom i więziony w ZSRR. Po zwolnieniu Zygmunt Modzelewski działał w Związku Patriotów Polskich, od 1944 roku był ambasadorem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Moskwie, a od 1947 roku ministrem spraw zagranicznych.
W 1941 roku po niemieckiej inwazji na ZSRR Cyryl Budniewicz został wywieziony wraz z innymi dziećmi komunistycznych emigrantów do obwodu gorkowskiego. W 1945 roku przyjechał z rodziną do Polski; dopiero wtedy zaczął się uczyć języka polskiego. Otrzymał nazwisko przybranego ojca, zaś w 1947 roku zmieniono mu imię na Karol.
W marcu 1957 roku wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Był członkiem komitetu uczelnianego PZPR na Uniwersytecie Warszawskim. W 1964 roku został wydalony razem z Jackiem Kuroniem z szeregów partii. Wykreślono go wówczas również z listy członków Związku Młodzieży Socjalistycznej. W reakcji na wydalenie wystosowali List otwarty do partii, krytykujący linię polityczną PZPR. Usunięto go wówczas także ze studiów doktoranckich i z pracy, a w 1965 roku skazano na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Brał udział w wydarzeniach marcowych w 1968 roku, za co w 1969 roku ponownie został skazany na karę 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności; został zwolniony we wrześniu 1971 roku.
Podczas wydarzeń sierpniowych w 1980 roku przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. W tym samym roku wstąpił do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, był autorem pomysłu przyjęcia przez związek terminu „Solidarność”, wykorzystywanego już w tytule biuletynu strajkowego.
Wchodził w skład prezydium dolnośląskiego Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, prezydium zarządu regionu, Krajowej Komisji Porozumiewawczej, brał także udział w I Krajowym Zjeździe Delegatów w Gdańsku. Był pierwszym rzecznikiem prasowym związku. Z funkcji zrezygnował, nie zgadzając się ze stanowiskiem władz związku w sprawie tzw. prowokacji bydgoskiej.
Po wprowadzeniu stanu wojennego został zatrzymany 13 grudnia 1981 roku w Grand Hotelu w Sopocie celem internowania. We wrześniu 1982 roku aresztowano go, zarzucając mu próbę obalenia ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 6 sierpnia 1984 roku został zwolniony na mocy amnestii. W 1987 roku powrócił do pracy naukowej. W 1989 roku został zaproszony na dwumiesięczny cykl wykładów w Collège de France, ale uniemożliwiono mu ten wyjazd z przyczyn politycznych. Był sceptycznie nastawiony co do intencji grupy generałów trzymających władzę i nie wziął udziału w pracach Okrągłego Stołu, lecz współuczestniczył w redakcji preambuły dokumentu końcowego z obrad.
W latach 1992-1994 był zatrudniony w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1994 roku zawodowo związany z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku profesora. W 2004 roku został wybrany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk, a w 2010 roku na członka rzeczywistego tej instytucji. W okresie 1989-1991 sprawował mandat senatora I kadencji, wybranego w województwie wrocławskim z ramienia Komitetu Obywatelskiego.
Karol Modzelewski zmarł 28 kwietnia 2019 roku w Warszawie. 8 maja 2019 roku został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Krzysztof Drozdowski
krzysztof.drozdowski@wolnadroga.pl
