To już ostatni rozdział rozważań dotyczących społecznej komunikacji. Myślę, że nie znudziłem Czytelników moimi przemyśleniami, ale zainspirowałem do poszerzenia wiedzy na tak ważny dla ludzi temat. Bardzo wielu badaczy rozwój ludzkości upatruje właśnie w rozwoju środków komunikowania. Według nich są one podstawowymi czynnikami kształtowania kultury człowieka i spowodowały bujny rozwój cywilizacyjny. Etapy te nazywane też erami lub epokami utożsamiane są z rozwojem sygnalizacji, znaków pozawerbalnych, mówienia i pisania, drukowania oraz telekomunikacji, a także postępem z informatyzacji naszego życia. Dzisiaj niepostrzeżenie rozpoczął się już kolejny etap społecznej komunikacji, etap tzw. sztucznej inteligencji.
Epoka znaków i sygnałów – Pierwszym momentem, który zapoczątkował tę epokę było pojawienie się praczłowieka. Najnowsze wykopaliska archeologiczne wskazują, że pierwsza istota „człekokształtna” narodziła się około 5,5 mln lat temu. Jego szczątki zostały odnalezione w Afryce Południowej i z tego też powodu został on nazwany „Australopitecus” (od łacińskiego słowa „australo”, co oznacza „południowy”.) Ta pierwotna istota z czasem zaczęła tworzyć gromady (rodziny). Członkowie tych pierwotnych społeczności musieli nauczyć się komunikować się ze sobą, aby przetrwać w niesprzyjających warunkach tamtego środowiska. Była to podstawowa życiowa konieczność. Prawdopodobnie ich komunikacja przypominała sposób porozumiewania się wyższych ssaków. Opierała się na nieartykułowanych dźwiękach, takich jak piski, krzyki oraz takich środkach przekazu, jak zapach, gesty, ruchy ciała, rysunki itp. Mimo znacznego prymitywizmu pierwsze sygnały i znaki miały kapitalne znaczenie w konsolidacji tych pierwszych grup społecznych.
Epoka języka i mowy – zapoczątkowana została w momencie pojawienia się człowieka z Cro-Magnon, który odmienił i zrewolucjonizował dotychczasowe sposoby porozumiewania. Około 90 tys. lat p.n.e. zaczął on posługiwać się mową artykułowaną. Ten nowy środek komunikacji zapoczątkował wymianę myśli przez ludzi. Rozmowa umożliwiała wzajemne przekazywanie pomysłów, wyrażanie uczuć, pogłębianie integracji grupy. Możliwe było nauczanie młodych przedstawicieli społeczności. Dzięki mowie rozpoczęte zostało przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie, rozwinęła się tradycja i przekazywanie wiedzy użytkowej potrzebnej, np. do rozpalenia ogniska. Posługując się językiem można było opowiedzieć wydarzenie, które miało miejsce kilka dni temu innym członkom grupy. Oczywiście podczas takich opowieści przekazywanych „z ust do ust” pojawiały się zakłócenia, które mogły całkowicie zmienić sens danej historii. Kolejna epoka zminimalizowała tę wadę.
Epoka pisma – Pismo to system znaków służący do utrwalania lub zastąpienia języka mówionego przez zapis – (za Nową Encyklopedią Powszechną PWN – Warszawa 1996, tom 4). Wynalazek pisma zawdzięczamy Sumerom, którzy około 4 tys. lat p.n.e. tworzyli liczne teksty zapisane piktograficzną formą pisma klinowego. Zanim zostało wynalezione, jego funkcję spełniały częściowe tzw. „znaki własności” oraz węzełkowe pismo Indian zwane „kipu” i listy muszelkowe (aroke) murzyńskich plemion. Dzisiejsza forma pisma alfabetycznego rozwinęła się w drugiej połowie II tysiąclecia p.n.e. prawdopodobnie na terytorium Syrii lub Palestyny.
Epoka druku i masowego komunikowania – Druk, wyrób poligraficzny w postaci wydawnictw, (…) wykonany środkiem barwiącym z obrazu naniesionego na formę drukarską – ( za Encyklopedią Powszechną PWN wyd. II, tom I, Warszawa 1983). Druk wywodzi się od stosowanej od VI w. n.e. w Chinach i od XIV w. n.e. w Europie drzeworytniczej metody powielania tekstów i rysunków przy pomocy „ksylografu”. Dopiero wynalezienie przez Gutenberga urządzenia do odlewania czcionek oraz prasy umożliwiającej odbijanie kolumn zrewolucjonizowało system przekazywania informacji. Około 1445 roku przy pomocy tej techniki wytłoczony został pierwszy druk – fragmenty z „Księgi Sybilli”. Od XV w. znana już była technologia drukowania wielobarwnego.
Wraz z rozwojem techniki następował rozwój druku. Nowoczesne maszyny drukarskie umożliwiły większy kontakt społeczności z książkami, gazetami. Właśnie gazeta, ulotka polityczna i plakat rozpoczęły nową epokę porozumiewania się człowieka – epokę komunikacji masowej.
Epoka telekomunikacji – rozpoczęła się w połowie XIX w. Zapoczątkowały ją epokowe wynalazki, takie jak telegraf, telefon, fotografia, fonograf, gramofon oraz film. Każde z tych odkryć zrewolucjonizowały komunikację człowieka, a także proces przekazywania i pozyskiwania informacji. Kolejnymi wynalazkami rozwijającymi masową komunikację było radio i telewizja. Te ostatnie środki komunikacji wykorzystywane są do kształtowania publicznej opinii i postaw społecznych oraz w polityce, propagandzie, rozpowszechniania kultury i nauki oraz dostarczania przeżyć artystycznych.
Epoka komputera i Internetu – protoplastą dzisiejszego cyfrowego komputera był ENIAC, uruchomiony w 1948 r. w Stanach Zjednoczonych. Od tego roku nie wyobrażamy sobie życia bez komputera i jego pochodnych, takich jak laptop, tablet, smartfon, smart watch, zegarek elektroniczny, płyta CD itp. Dzisiejsza epoka komunikacji masowej, to epoka z wykorzystaniem komputera i Internetu. Narzędzia te dają nieograniczone możliwości komunikacji i przekazywania informacji. Dzięki nim Ziemia stała się globalną wioską. Myślę, że dzisiaj jesteśmy na początku kolejne epoki, epoki sztucznej inteligencji, o której pisał w jednym z numerów „Wolnej Drogi” mój redakcyjny kolega, Paweł Skutecki.
Ten historyczny podział epok ludzkiego komunikowania dowodzi, że komunikowanie między ludźmi rozwijało się wraz z rozwojem człowieka. Dzisiaj posługujemy się zarówno mową, słowem pisanym, gestem, komputerem, czy Internetem, jak i sygnalizacją dźwiękową, przy pomocy chorągiewek i dymu. Rozwój techniki przyczynia się do tworzenia coraz doskonalszych środków komunikowania. Co nam przyniesie przyszłość w tej dziedzinie? Oto jest pytanie…
Zbigniew Wolny
zbigniew.wolny@wolnadroga.pl
