17 kwietnia br. w Dzienniku Ustaw pod pozycją 712 został opublikowany jednolity tekst ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej. Korzystając z tej okazji przypomnę najważniejsze pojęcia związane z aktywnością gospodarczą jednostek samorządu terytorialnego. Wspomniana ustawa określa zasady i formy gospodarki komunalnej takich jednostek, polegające na wykonywaniu przez nie zadań własnych w celu zaspokojenia zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Ustawa precyzuje tytułowe pojęcie stwierdzając, iż gospodarka komunalna obejmuje w szczególności zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.
Przepisy ustawy stosuje się odpowiednio do gospodarki komunalnej związków międzygminnych, związków powiatów, powiatowo-gminnych (komunalnych), związków metropolitalnych, miasta stołecznego Warszawy oraz wykonywanej w ramach porozumień komunalnych.
Gospodarka komunalna może być prowadzona przez jednostki samorządu terytorialnego w formach samorządowych zakładów budżetowych lub spółek prawa handlowego. Jednostki samorządu mogą też powierzać wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, zawierając z nimi odpowiednie umowy.
Do takiego – umownego zlecania zadań stosowane być mogą przepisy kilku ustaw, w pierwszym rzędzie – Prawa zamówień publicznych, ale także ustaw: o partnerstwie publiczno-prywatnym, o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, o publicznym transporcie zbiorowym, oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi.
Jako że – jak wcześniej zauważamy – zlecanie usług jednostkom obcym nie jest jedyną formą organizowania gospodarki komunalnej, jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek w zakresie użyteczności publicznej (zaspokajania podstawowych potrzeb wspólnoty).
Także poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, ale tylko wtedy, gdy łącznie zostaną spełnione następujące warunki:
1) istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty samorządowej na rynku lokalnym;
2) występujące w gminie bezrobocie w znacznym stopniu wpływa ujemnie na poziom życia wspólnoty samorządowej, a zastosowanie innych działań i wynikających z obowiązujących przepisów środków prawnych nie doprowadziło do aktywizacji gospodarczej, a w szczególności do znacznego ożywienia rynku lokalnego lub trwałego ograniczenia bezrobocia.
Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich również wówczas, jeżeli zbycie składnika mienia komunalnego mogącego stanowić wkład niepieniężny gminy do spółki albo też rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową.
Przedstawione wyżej ograniczenia dotyczące tworzenia spółek nie mają zastosowania do posiadania przez gminę akcji lub udziałów spółek zajmujących się czynnościami bankowymi, ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, edukacyjną i wydawniczą na rzecz samorządu terytorialnego, a także innych spółek ważnych dla rozwoju gminy, w tym prowadzących działalność w zakresie budownictwa mieszkaniowego na wynajem (w tym również związany z uprawnieniem do nabycia przez najemcę własności lokalu w przyszłości), oraz klubów sportowych działających w formie spółki kapitałowej.
Zasady wchodzenia do spółek przez samorządowe województwo ustalono w innych przepisach.
Tworzenie i przystępowanie do spółek przez gminę lub samorządowe województwo ma gwarantować zachowanie uczciwej i wolnej konkurencji oraz przestrzeganie zasad równego traktowania, przejrzystości i proporcjonalności.
Spółki utworzone przez jednostki samorządu w celu wykonywania zadań użyteczności publicznej określają w ustalanych przez siebie regulaminach zasady korzystania z usług publicznych i swoje obowiązki wobec odbiorców usług.
Warto tu przypomnieć, że w chwili uchwalenia omawianej dziś ustawy, w 1996 r., istniał tylko jeden szczebel samorządu terytorialnego – tj. gminy. Gminy przejęły majątek rad narodowych, w tym także – funkcje organów założycielskich przedsiębiorstw państwowych o znaczeniu lokalnym. Przejściowo te jednostki organizacyjne stały się gminnymi przedsiębiorstwami działającymi według zasad przepisanych dla przedsiębiorstw państwowych. Przez kilka długich lat nie udało się w licznych przypadkach podjąć decyzji o formie, w jakiej dalej miały funkcjonować te firmy.
W końcu ustawodawca w ustawie o gospodarce komunalnej przeciął spory, rozstrzygając: przedsiębiorstwa komunalne, w stosunku do których rady gmin do dnia 30 czerwca 1997 r. nie postanowiły o wyborze organizacyjno-prawnej formy lub o ich prywatyzacji, ulegają z dniem 1 lipca 1997 r. przekształceniu w jednoosobowe spółki tych gmin z mocy prawa.
Była to – używając języka prawa restrukturyzacyjnego lat ’90 – ustawowa komercjalizacja całej kategorii, usuwająca liczne problemy, ale też – jak to zwykle bywa przy łatwych, kompleksowych rozwiązaniach – generująca kolejne kłopoty.
Piotr Świątecki
