Przywykliśmy wszyscy, że tzw. trzynaste wynagrodzenie, trzynasta pensja wypłacane są po otrzymaniu wcześniej dwunastu przypadających na dany rok wynagrodzeń. W tym i tylko w tym roku emeryci i renciści doświadczają czegoś, co odbiega od wspomnianego stereotypu – otrzymują dodatkowe świadczenie, zwane potocznie ze względu na liczne analogie „trzynastką”, w połowie roku, w maju, wraz ze świadczeniami emerytalnymi i rentowymi.
Umożliwiająca to ustawa z 4 kwietnia 2019 r. o jednorazowym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów w 2019 r. składa się z aż 16 artykułów.
Ustawa ta określa warunki nabywania prawa do jednorazowego świadczenia pieniężnego przysługującego w 2019 r. oraz zasady jego wypłaty. Emerycka „trzynastka” przysługuje osobom, które w dniu 30 kwietnia 2019 r. mają prawo do świadczeń przewidzianych w odpowiednich przepisach kilkunastu ustaw: o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, o ubezpieczeniu społecznym rolników, o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych warunkach, o rencie socjalnej, o świadczeniach przedemerytalnych, o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych, o emeryturach kapitałowych, o emeryturach pomostowych, o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym.
Jednorazowe świadczenie pieniężne nie przysługuje osobom, którym prawo do świadczeń zostało zawieszone na dzień 30 kwietnia 2019 r. Prawo to podlega ponownemu ustaleniu, jeżeli okaże się, że 30 kwietnia 2019 r. prawo do świadczenia nie istniało, podlegało zawieszeniu lub przysługiwała wypłata tego świadczenia.
W razie zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia, osobie uprawnionej przysługuje jedno jednorazowe świadczenie pieniężne. Do renty rodzinnej, do której uprawniona jest więcej niż jedna osoba, przysługuje tylko jedno jednorazowe świadczenie pieniężne, które podlega proporcjonalnemu podziałowi pomiędzy osoby uprawnione. Jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest więcej niż jedna osoba i przynajmniej jedna z nich uprawniona jest do renty socjalnej, jednorazowe świadczenie pieniężne z tytułu renty rodzinnej podlega podziałowi stosownie do liczby osób uprawnionych do renty rodzinnej, z wyłączeniem osób uprawnionych do renty socjalnej. Osobom wyłączonym z liczby osób uprawnionych do renty rodzinnej przysługuje jednorazowe świadczenie pieniężne z tytułu przysługującego prawa do renty socjalnej.
Choć przyznawane z różnych tytułów, emerycka trzynastka ma ustaloną, ujednoliconą wysokość dla wszystkich. Jednorazowe świadczenie pieniężne przysługuje w wysokości 1.100 zł (to brutto; netto będzie wynosić najczęściej 888,25 zł) i wypłaca się je osobie uprawnionej z urzędu, wraz ze świadczeniem zasadniczym (emeryturą, rentą) w maju.
W razie zbiegu prawa do świadczeń, które są wypłacane przez dwa organy emerytalno-rentowe (np. ZUS i KRUS), decyzje w sprawie jednorazowego świadczenia pieniężnego wydaje i świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Decyzje w sprawie jednorazowego świadczenia pieniężnego, sporządzone z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego, mogą zamiast podpisu zawierać nadruk imienia i nazwiska wraz ze stanowiskiem służbowym osoby upoważnionej do ich wydania. Z kwoty jednorazowego świadczenia pieniężnego nie dokonuje się potrąceń i egzekucji.
W 2019 r. minister właściwy do spraw finansów publicznych, na wniosek właściwego dysponenta części budżetowej, może dokonywać przeniesień wydatków budżetowych między działami, rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków budżetu państwa oraz między częściami budżetowymi 72 – Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz 73 – Zakład Ubezpieczeń Społecznych w celu realizacji omawianej ustawy.
Zgodnie z uzasadnieniem dołączonym do projektu złożonego w sejmie ustawa jest wykonaniem obietnicy udzielenia dodatkowej pomocy dla seniorów, zmierza również do zmniejszenia różnic dochodowych w społeczeństwie. Wsparcie to, zdaniem rządu wychodzące naprzeciw oczekiwaniom większości emerytów i rencistów, jest szczególnie znaczące dla osób pobierających niskie świadczenia emerytalno-rentowe. Ustawa nie obejmuje sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku, niemających statusu emerytów (rencistów). Prognozowano, iż trzynastkę otrzyma ponad 9,8 mln osób, w tym ok. 6,96 mln emerytów i 2,62 mln rencistów, co kosztować ma 10,8 mld zł (z uzasadnienia).
Jest poza dyskusją, że kwota otrzymana jednorazowo szybko się wyczerpnie; świadczenie nie wpłynie więc na poprawę warunków życia seniorów na stałe. Jego zasadniczą rolą jest przekazanie tej grupie społecznej, że władza się nimi interesuje.
Piotr Świątecki
