Zapomniane linie kolejowe
Kolej wąskotorowa w Gdańskim Forcie Brzeźno
O historii gdańskiej kolei pisałem już wiele razy, ale niedawno natknąłem się na ciekawostkę, o której również warto powiedzieć kilka słów. Tym bardziej, że jest to ciekawostka dość mało znana i nawet ja – jako szczególny „interesant” w kwestii tematów gdańskich – nie wiedziałem o tych faktach.
Kolej pojawiła się w Gdańsku w roku 1852. Do Nowego Portu linię otwarto w roku 1867, a do Sopotu tor „dociągnięto” już trzy lata później.
Gdańsk, to miasto, w którym rozgrywała się historia nie tylko Polski, ale także i Europy. Same wydarzenia rozpoczęcia się tutaj II wojny światowej czy historia „Solidarności”, to tylko ułamek historii. Miejscowe władze zawsze stawiały na obronność tych terenów, która była wysoko rozwinięta.
Kilka miesięcy temu opisywałem kolej na terenach dawnego „Szańca Zachodniego”, gdzie znajdowała się jeszcze kilkadziesiąt lat temu baza paliwowa. Wspominana była przeze mnie słynna „Twierdza Wisłoujście” oraz bastiony w rejonach pierwszego gdańskiego dworca – Bramy Nizinnej. Tym razem przytoczę historię fortyfikacji od strony morza.
Oglądając stare mapy (których można znaleźć całkiem sporo, nawet tych z XVI wieku) można natknąć się na rysunek obiektu otoczonego fosą – prawdopodobnie Fortu. Nie znalazłem żadnych informacji na jego temat, a mapa datowana jest na 1807 rok. W późniejszych czasach teren po obiekcie zasypano, a w jego miejscu wybudowano linię kolejową prowadzącą z Gdańska do Nowego Portu.
W latach 1868-1871 wybudowano kolejny fort, nazywany Fortem Brzeźno. Jego zadaniami była osłona linii kolejowej (zaraz za specjalnie usypanym wałem rozpoczynały się rozjazdy Zaspy Towarowej) oraz odpieranie ataków od strony morza.
Budynek zbudowano na planie pięciokąta. Tuż obok stacji znajdowała się fosa, która otaczała obiekt dookoła. W centrum znajdował się budynek w okrągłym kształcie, pełniący rolę koszar. Kilkaset metrów i tuż nad brzegiem morza zbudowano podobny obiekt, który nazywał się Baterią Portową. Do dzisiaj zachowały się jego fragmenty, jednak nie są dostępne do zwiedzania.
Niestety Fort Brzeźno w czasach rozwoju broni różnego rodzaju stawał się przestarzały. Ceglane fortyfikacje stawały się z czasem mało odporne. W tym celu wybudowano Baterię Wiejską – 5 schronów amunicyjnych a w odstępach pomiędzy nimi zainstalowano 4 haubice na podwyższeniach. Do tego wybudowano „bunkier dowodzenia”.
Obiekty powstały w latach 1910-1912 i zostały połączone torem wąskotorowym z resztą fortu. Bateria ta znajdowała się tuż za fosą – przed pięcioma schronami amunicyjnymi wybudowano trzy tory wąskotorowe, które łączyły się w jeden tor i biegły do bramy wjazdowej fortu. W forcie tory prowadziły do kolejnych magazynów. Dodatkowo, w podobnym czasie wybudowano „Baterię Plażową” oraz baterię w Jelitkowie.
Niestety w latach 20-stych podjęto decyzję o demilitaryzacji Gdańska i fort stracił swoją użyteczność. Na przestrzeni wielu lat pozyskiwano z niego cegły. Jego definitywnym końcem była budowa osiedla domków jednorodzinnych.
Bateria Wiejska była używana ponownie w czasach okupacji niemieckiej jako schrony amunicyjne. Obecnie przerobiono ściany frontowe czterech z nich na garaże. Dookoła znajduje się kilka ogródków działkowych.
Ciężko powiedzieć cokolwiek o torach kolei wąskotorowej łączącej baterię z Fortem. Nie wiadomo jaki miała rozstaw. Kolej była związana bardziej z samą Baterią – tor do Fortu mógł być używany w wypadku potrzeby uzupełnienia amunicji.
Nie wiadomo również kiedy rozebrano tory – prawdopodobnie nastąpiło to tuż po porzuceniu obiektu. Nie da się odnaleźć żadnych śladów w terenie po torowisku. Nie ma się czemu dziwić – minęło aż sto lat.
Również prawdopodobnie w latach 60-tych przebudowano Zaspę Towarową budując trzecią grupę towarową. korzystając z nowo pozyskanego terenu po zaoranym forcie.
Nie wiadomo też jak wyglądał „tabor” kolei wąskiej w Brzeźnie. Można wzorować się na innych tego typu rozwiązaniach. Długość całej kolejki mogła wynosić około 400 metrów, stąd prawdopodobnie nie używano tutaj żadnych „skomplikowanych” pojazdów trakcyjnych.
Schemat Fortu oraz wąskotorówki można znaleźć przy wejściu na plażę w Brzeźnie – kilka lat temu ustawiono tam ciekawą tablicę informacyjną. Znajduje się ona w pobliżu wiaduktu nad Zaspą Towarową.
Warto dodać kilka słów o postępach w modernizacji tej stacji – pomimo epidemii prace nadal są prowadzone – teren z dnia na dzień jest bardziej uporządkowany, a na równi stacyjnej pojawił się już pierwszy tor i kilka słupów trakcyjnych.
Paweł Wolny
