Oskarżony „dostał wyrok w zawiasach” ( a więc została orzeczona wobec niego kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby). Jednakże, z powodu niewykonywania nałożonych na skazanego obowiązków, sąd zarządza wykonanie kary pozbawienia wolności. Zazwyczaj, takie postanowienie sądu, po jego uprawomocnieniu (czyli wtedy, gdy zażalenie nie zostanie wniesione w ustawowym terminie lub zostanie negatywnie rozpatrzone), podlega wykonaniu – czyli skutkuje wezwaniem skazanego do stawienia się w zakładzie karnym.
Istnieje jednak możliwość złożenia wniosku o zmianę takiego postanowienia (nawet prawomocnego!) i uniknięcie osadzenia skazanego w jednostce penitencjarnej.
Często w naszej praktyce adwokackiej w ramach prawa karnego spotykamy się z koniecznością poprowadzenia takiego postępowania.
Zacznijmy jednak od wskazania sytuacji, w których może dojść do zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej, czyli wspomnianego „odwieszenia zawiasów”. Można je podzielić na te, w których sąd jest zobligowany do wydania takiego postanowienia oraz na takie, w których sąd może (ale nie musi) orzec o zarządzeniu wykonania kary.
Sąd obligatoryjnie zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Sąd ma również obowiązek zarządzić wykonanie kary, gdy skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.
Sąd natomiast może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż umyślne przestępstwo podobne (o którym była mowa wyżej), albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku. Jeśli powyższe okoliczności wystąpią po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, sąd co do zasady musi zarządzić wykonanie kary. Ma jeszcze jednak pewną „furtkę” – obowiązek ten będzie wyłączony, jeśli przeciwko zarządzeniu kary pozbawienia wolności przemawiają szczególne względy.
Sąd może również zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo. Przypadek ten został uregulowany odrębnie, gdyż w tym czasie nie biegnie jeszcze „okres próby” (liczy się go on uprawomocnienia wyroku skazującego).
Należy także zaznaczyć, że możliwość zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności ustaje dopiero po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. (Przykładowo – jeśli okres próby wynosił 2 lata, to karę można „odwiesić” nie tylko w ciągu 2 lat od uprawomocnienia się wyroku skazującego, ale również w przeciągu kolejnych 6 miesięcy).
Warto również wspomnieć, że w posiedzeniu w przedmiocie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności ma prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz jego obrońca, a gdy skazany został oddany pod dozór lub zobowiązany do wykonania obowiązków związanych z okresem próby, również osoba lub przedstawiciel instytucji, której powierzono wykonywanie dozoru. Uniemożliwienie realizacji powyższych uprawnień stanowi naruszenie przepisów proceduralnych.
Jeżeli sąd stwierdzi, że zachodzą przesłanki fakultatywne do zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności (czyli te, których wystąpienie uprawnia, ale nie obliguje go do wydania postanowienia), to może on ponadto skrócić orzeczoną karę – nie więcej jednak niż o połowę. Przykładowo – jeśli orzeczono karę jednego roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata, to „odwieszając” zawiasy sąd może skrócić karę maksymalnie do sześciu miesięcy.
Skoro wiemy już, w jakich sytuacjach możliwe jest wydanie postanowienia o zarządzeniu wykonania kary, zastanówmy się czy istnieją środki prawne dające szansę skazanemu by uchronić się od osadzenia w zakładzie karnym, jeśli postanowienie tej treści zostało już wydane (nawet jeśli jest prawomocne).
Istnieje regulacja, zgodnie z którą sąd może w każdym czasie zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie, jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nieznane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia. Na tej podstawie można również uchylić postanowienie o zarządzeniu wobec skazanego wykonania kary warunkowo zawieszonej, czyli „odwieszone” zawiasy z powrotem „zawiesić”.
Wspomniane „nowe lub poprzednio nieznane okoliczności” muszą dotyczyć stanu faktycznego (nie mogą więc odnosić się np. do błędu sądu natury prawnej). Z ujawnieniem się nowych lub poprzednio nieznanych okoliczności będziemy mieć do czynienia w sytuacji, gdy sąd wydając kwestionowane postanowienie, nie znał okoliczności sprawy, które w tym momencie już istniały, jak również gdy dojdzie do zmiany okoliczności faktycznych od czasu wydania postanowienia.
W obydwu jednak przypadkach okoliczności te muszą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia. W uproszczeniu oznacza to, że gdyby sąd znał te okoliczności w momencie wydawania postanowienia, to nie wydałby orzeczenia tej treści (a więc w omawianym przypadku – nie zarządziłby kary pozbawienia wolności).
Z taką zmianą okoliczności możemy mieć do czynienia na przykład, gdy zostanie ustalone, że skazany wykonał nałożone na niego obowiązki probacyjne, uiścił należną grzywnę, nawiązkę lub odszkodowanie, albo gdy okaże się, że nie wykonał ich z przyczyn od siebie niezależnych (w sytuacji, gdy sąd zarządził wykonanie kary warunkowo zawieszonej uznając, że skazany uchylał się od ich wykonania). Podstawy do uchylenia postanowienia o zarządzeniu wykonania kary będą istniały również w sytuacji, gdy korespondencja kierowana przez kuratora sądowego do skazanego jest wysyłana na błędny adres (jeśli powodem wydania postanowienia było uchylanie się od dozoru).
Jeśli zostanie wykazane, że zaistniała zmiana okoliczności faktycznych uzasadniająca uchylenie postanowienia o zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności sąd ponownie „zawiesi” karę pozbawienia wolności, ewentualnie może orzec o jej skróceniu (w przypadku wyżej wspomnianych przesłanek fakultatywnych). Postanowienie wydane wskutek rozpatrzenia wniosku o zmianę postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności również można zakwestionować, składając zażalenie na zasadach ogólnych.
Artykuł powstał we współpracy z Kancelarią Adwokacką adw. Macieja Bartnika
