Kolej na historię…
Hrabia, który podarował Polakom Tatry
Idąc w górę Krupówkami, u zbiegu ulicy z alejami 3 Maja spotykamy stojącą na metrowym cokole spiżową postać w rozpiętym płaszczu, z brodą i sporym kapeluszem.To hrabia Zamoyski. Pomnik został ufundowany przez zakopiański Klub im. Władysława Zamoyskiego oraz osoby prywatne.Stanął w 2003 r., w 150. Rocznicę urodzin hrabiego. Być może w takiej pozie zapamiętali go mieszkańcy, wszak choć urodził się i wykształcił w Paryżu i początkowo osiadł w Wielkopolsce, to w swoim czasie należał do najznamienitszych obywatelimiasta, aw 1901 r. otrzymał pierwsze honorowe obywatelstwo Zakopanego.
Był synem polskiego działacza emigracyjnego generała Władysława Zamoyskiego i Jadwigi z Działyńskich. Wychowywał się u dziadków Działyńskich w Poznaniu i w Kórniku, w atmosferze umiłowania tradycji i poświęcenia dla Ojczyzny. W wojsku francuskim awansował do stopnia podporucznika.
Jako członek francuskiej komisji rządowej na wystawę powszechną w Sydney odbył podróż po Australii i Oceanii.Później zwiedził Stany Zjednoczone, Nową Zelandię, Tahiti i Hawaje. Z podróży przywiózł bogate zbiory etnograficzne i mineralogiczne. Po powrocie do Polski osiadł na zamku w Kórniku, przejmując spadek po swoim wuju Janie Działyńskim.
Tam, w 1882 roku, wspólnie z matką i siostrą powołał do życia Szkołę Domowej Pracy Kobiet. Zaangażował się w działalność społeczną i patriotyczną.Był współzałożycielem Banku Ziemskiego w Poznaniu, zaś w Kórniku rozwinąłprzedsiębiorstwo handlu żelazem, zbudował odlewnię oraz warsztaty i zajął się produkcją oraz naprawą maszyn rolniczych, dając pracę licznym Polakom.Niestety, jako obywatel francuski w wyniku tzw. rugów pruskich został zmuszony do opuszczenia terenów Wielkopolski.
Przeniósł się z matką i siostrą do Galicji, osiedlając się nieopodal Zakopanego. Początkowo zamieszkał w wynajętej willi „Adasiówka”, gdzie ulokował także przeniesioną z Kórnika Szkołę Domowej Pracy Kobiet.
9 maja 1889 r. na licytacji w Nowym Sączu z pobudek patriotycznychzakupił dobra zakopiańskie, ratując je przed rabunkową gospodarką leśną i przejściem w ręce obcego kapitału.O jeden cent przebił ofertę Józefa Goldfingerai za 460.002 złote reńskie oraz 3 centy wykupiłznaczną część dzisiejszych Tatr Polskich.
W czerwcu 1891 r. wraz ze szkołą przeniósł się do Kuźnic. W krótkim czasie udało mu się zalesić ogołocone z drzew zbocza górskie i zaprowadzić racjonalną gospodarkę, połączoną z ochroną przyrody. Rozbudował tartaki i papiernię, miał swój znaczący wkład w budowę kolei z Chabówki do Zakopanego oraz dróg przez Jaszczurówkę do Morskiego Oka i do Doliny Kościeliskiej. Angażował się w budowę elektrowni, wodociągów, szkoły, szpitala, poczty, a także nowego gmachu spalonego Muzeum Tatrzańskiego. Należał do wielu towarzystw, pełniąc w nich ważne funkcje oraz wspierając materialnie ich działalność.
W 1902 roku, wmiędzynarodowym sądzie w Grazu, uzyskał wyrok włączający okolice Morskiego Oka w granice ziem polskich. Reprezentował go adwokat Oswald Balzer – dzisiejszypatron drogi prowadzącej z Zakopanego w stronę Morskiego Oka, który również szczegółowo wyznaczył granicę w tym rejonie Tatr. Wyrok ten definitywnie zakończył spór o ziemie tatrzańskie, prowadzony z pruskim księciem ChristianemHohenlohe – właścicielemziem po węgierskiej stronie. Wcześniej często dochodziło tam do krwawych potyczek pomiędzy podhalańskimi góralami i hajdukami Hohenlohego. Brał w nich udział także słynny muzykBartuś Obrochta, który jakiś czas gazdował w pobliskim schronisku w Starej Roztoce. Warto wspomnieć, że zarządcą dóbr zakopiańskich i kórnickich hrabiego Zamoyskiego był Wincenty Szymborski, ojciec późniejszej polskiej noblistki Wisławy Szymborskiej.
Po wybuchu I Wojny Światowej wspierał Komitet Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, działał na rzecz sprawy polskiej i finansował inicjatywy na rzecz przywrócenia jej niepodległości. Współpracował m.in. z Romanem Dmowskim, Ignacym Paderewskim, gen. Józefem Hallerem oraz polskimi delegatami na Konferencję Pokojową w Wersalu.
Pod koniec życia, gdy Polska już odzyskała niepodległość,podpisał akt notarialny, w którym cały swój majątek – zamek Kórnik, bezcenną bibliotekę i dzieła sztuki, a także Tatry wraz z Zakopanem przekazał Narodowi Polskiemu.
W jednym z wcześniejszych listównapisał: „Majątku, jaki mi Bóg w ręce oddał, nigdym nie uważał za własność moją, lecz za własność Polski, w czasowemmojem posiadaniu; własność, z której mi uronić niczego nie wolno, która Ojczyźnie jedynie, a nie mnie ma służyć. Na potrzeby moje osobiste nigdym z Kórnika centa nie wziął. Na zbytki żadne, nigdym sobie nie pozwalał. Odmawiałem sobie wszystkiego, co mi się nie wydawało wprost niezbędnem. Ale gdzie sądziłem, że sprawa tego wymaga, wysiłków nie szczędziłem.”
Zmarł 3 października 1924 roku w Kórniku. Pochowany został trzy dni później w krypcie Zamoyskich, w podziemiach kórnickiego kościoła. Pośmiertnie, w 1933 roku,za swe zasługi został odznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski.
Krzysztof Wieczorek
