Zdaję sobie sprawę, że kolejarze – rybacy łowią w ramach hobby, a nie na podstawie rybackiej umowy o pracę. Niemniej jednak sądzę, że szczególne przepisy odnoszące się do pracy w szczególnych warunkach – na statkach rybackich – powinny być zrelacjonowane w czasopiśmie, przeznaczonym dla Czytelników, których łączy praca wykonywana również w szczególnych okolicznościach – choć nie na morzu. Pojęcie rybackiej umowy o pracę, rozumianej jako umowa o pracę zawarta między armatorem a rybakiem, regulująca warunki pracy i życia rybaka na statku rybackim – wprowadza ustawa z 11 września 2019 r. o pracy na statkach rybackich.
Ustawa ta reguluje m.in. prawa i obowiązki stron stosunku pracy na statkach rybackich o polskiej przynależności, pośrednictwo pracy dla osób poszukujących pracy na tych statkach, wymagania dotyczące dokumentów związanych z pracą na nich, warunki pracy i życia rybaków na statkach rybackich o polskiej przynależności oraz ochronę zdrowia i ochronę socjalną rybaków.
Na statku rybackim może być zatrudniony rybak, która ukończył 18 lat, ma dokumenty potwierdzające kwalifikacje zawodowe, uzyskane zgodnie z przepisami o bezpieczeństwie morskim, ważne świadectwo zdrowia, uzyskane w wyniku badania lekarskiego potwierdzającego zdolność rybaka do pracy na statku rybackim, przeprowadzonego zgodnie z przepisami o pracy na morzu oraz ważną książeczkę żeglarską, uzyskaną zgodnie z przepisami o pracy na morzu. Dopuszcza się zatrudnienie na statku rybackim młodocianego, który ukończył 16 lat, a nie przekroczył 18 lat, wyłącznie w celu przygotowania zawodowego, oraz praktykanta w tym samym wieku.
Stosunek pracy na statku rybackim zawierany jest na podstawie rybackiej umowy o pracę, którą z rybakiem zawiera armator albo agencja zatrudnienia działająca w imieniu armatora, na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas podróży morskiej.
Rybacką umowę o pracę zawiera się pisemnie w postaci papierowej albo elektronicznej, przed wpisaniem rybaka na listę załogi statku rybackiego.
Rybacka umowa o pracę określa m.in.: imię i nazwisko oraz datę i miejsce urodzenia rybaka, nazwę i adres siedziby albo imię i nazwisko oraz adres zamieszkania armatora, rodzaj umowy oraz datę i miejsce jej zawarcia, nazwę statku rybackiego, na którym będzie wykonywana praca, warunki pracy i płacy, wynagrodzenie za pracę, odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem rodzaju waluty, w której wynagrodzenie będzie wypłacane. W umowie należy wskazać również wysokość wynagrodzenia podstawowego i innych składników wynagrodzenia oraz inne dodatkowe świadczenia pieniężne i niepieniężne związane z pracą, sposób i termin wypłaty wynagrodzenia za pracę, najkrótsze dopuszczalne okresy odpoczynku, wymiar corocznego płatnego urlopu albo sposób jego obliczenia, miejsce i termin rozpoczęcia pracy na statku rybackim oraz termin jej zakończenia.
Jeśli umowa została zawarta na czas nieokreślony należy określić w niej warunki upoważniające każdą ze stron do jej wypowiedzenia ze wskazaniem okresu wypowiedzenia. Umowa zawarta na czas określony powinna określać termin jej rozwiązania. W umowie zawartej na czas trwania podróży morskiej należy wskazać miejsce zakończenia podróży morskiej i czas od momentu przybycia statku rybackiego do portu do zejścia rybaka z tego statku.
W rybackiej umowie o pracę powinno nastąpić także wskazanie układu zbiorowego pracy, którym jest objęty rybak – jeżeli taki układ obowiązuje. Należy w niej również ustalić świadczenia armatora na rzecz rybaka z zakresu opieki zdrowotnej, z zakresu zabezpieczenia społecznego, warunki wyżywienia na statku rybackim, warunki i miejsce repatriacji rybaka (powrotu do kraju), miejsce sprowadzenia zwłok rybaka, w przypadku jego śmierci; a także ewentualne dodatkowe świadczenia armatora na rzecz rybaka.
Do rybackiej umowy o pracę dołącza się warunki ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków, choroby lub śmierci rybaka.
Rybacka umowa o pracę rozwiązuje się w przypadkach i na zasadach określonych w Kodeksie pracy. Umowa zawarta na czas podróży morskiej rozwiązuje się z chwilą wykreślenia rybaka z listy załogi. Rybak może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia, jeżeli armator dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec rybaka, w szczególności nie zapewnił mu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i życia na statku rybackim, wyżywienia lub opieki zdrowotnej.
Rybacka umowa o pracę, której termin rozwiązania upływa podczas podróży morskiej, ulega przedłużeniu do dnia przybycia statku rybackiego do najbliższego portu. Jeżeli rybak wraca do kraju w inny sposób niż na statku rybackim, na którym jest wpisany na listę załogi statku rybackiego, umowa ulega przedłużeniu do dnia przybycia do miejsca repatriacji wskazanego w umowie. Czas oczekiwania na repatriację i czas repatriacji zalicza się do okresu zatrudnienia.
W przypadku rozwiązania za wypowiedzeniem umowy o pracę w związku z zatonięciem, zaginięciem lub utratą statku w inny sposób, armator wypłaca rybakowi odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pracę przysługującego do końca obowiązywania umowy, nie wyższego niż trzymiesięczne wynagrodzenie.
Skład, kwalifikacje zawodowe oraz stan zdrowia członków załogi statku rybackiego muszą zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy i życia na tym statku, bezpieczną nawigację oraz prawidłową obsługę urządzeń i ładunku, oraz zapewniać przestrzeganie przepisów o czasie pracy i odpoczynku rybaków na tym statku.
W przypadku grożącego statkowi rybackiemu niebezpieczeństwa, w szczególności zatonięcia, rozbicia lub pożaru, albo w przypadku konieczności niesienia pomocy innym łodziom, statkom lub osobom będącym w niebezpieczeństwie na morzu, albo w przypadku zagrożenia połowu, rybak jest obowiązany, do czasu zakończenia akcji ratowniczej, do wykonywania pracy poleconej przez kapitana statku. Jeżeli czas akcji ratowniczej zakłóca czas odpoczynku, rybakowi przysługuje wyrównawczy okres odpoczynku bezpośrednio po zakończeniu akcji ratowniczej.
Piotr Świątecki
